چنانچه فردی به‌عنوان شاهد یا مطلع در یک پرونده حضور داشته باشد، مقام قضایی نمی‌تواند بدون احضار رسمی و رعایت تشریفات قانونی، وی را تفهیم اتهام کند.

طبق قانون ادله اثبات جرم عبارت از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضی است. (ماده ۱۶۰ قانون مجازات اسلامی)

به موجب ماده ۱۷۴ قانون مجازات اسلامی: شهادت عبارت از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوی به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضایی است.

بر اساس قانون شاهد شرعی در زمان ادای شهادت باید این شرایط را داشته باشد: بلوغ، عقل، ایمان، عدالت، طهارت مولد، ذی‌نفع نبودن در موضوع، نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها، عدم اشتغال به تکدی و ولگرد نبودن که این شرایط باید توسط قاضی احراز شود. در مورد شرط خصومت نیز، هرگاه شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد، پذیرفته می‌شود.

شاهد و مطلع پیش از اظهار اطلاعات خود به این شرح سوگند یاد می‌کند: «به خداوند متعال سوگند یاد می‌کنم که جز به راستی چیزی نگویم و تمام واقعیت را بیان کنم».

اما یکی از سوالاتی که در این زمینه وجود دارد این است که آیا می‌توان، فردی را که به عنوان شاهد مراجعه نموده، به‌عنوان متهم شناخت و به او تفهیم اتهام کرد؟

آیا می‌توان شاهد را به‌عنوان متهم، تفهیم اتهام کرد؟

طبق ماده ۲۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری، اگر فردی به‌عنوان شاهد یا مطلع در یک پرونده حضور داشته باشد، مقام قضایی نمی‌تواند بدون احضار رسمی و رعایت تشریفات قانونی، او را متهم شناخته و به او تفهیم اتهام کند. بنابراین اگر این شخص پس از تحقیق در مظان اتهام قرار گیرد، باید طبق مقررات و به عنوان متهم برای وقت دیگر احضار شود.

این ماده مقرر می‌دارد: تفهیم اتهام به کسی که به عنوان متهم احضار نشده از قبیل شاهد یا مطلع ممنوع است و چنانچه این شخص پس از تحقیق در مظان اتهام قرار گیرد، باید طبق مقررات و به عنوان متهم برای وقت دیگر احضار شود.

بنابراین فردی که به‌عنوان شاهد یا مطلع احضار شده، صرفاً برای ارائه اطلاعات حاضر می‌شود و نباید در همان جلسه به متهم تبدیل شود.

اگر در جریان تحقیق، ظن قوی بر ارتکاب جرم توسط این فرد ایجاد شود، مقام قضایی باید او را برای جلسه‌ای دیگر، طبق مقررات قانونی، به‌عنوان متهم احضار کند.

این ماده از حقوق شهروندی و اصل دادرسی منصفانه حمایت می‌کند و مانع از آن می‌شود که افراد بدون تشریفات قانونی در معرض اتهام قرار گیرند.

با توجه به این ماده تفهیم اتهام به فردی که به‌عنوان شاهد یا مطلع احضار شده، ممنوع است و در صورت ایجاد ظن و گمان به مجرم بودن او، باید روند قانونی احضار متهم طی شود.

همچنین اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۰/۳۱۱ مورخ ۱۴۰۰/۰۳/۲۶ در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا دادسرا می‌تواند متهم را نخست به عنوان مطلع و سپس به عنوان متهم احضار نماید؟ اینطور موضوع را شرح داده است که:

اولاً، مطابق ماده ۲۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ بازپرس می‌تواند در کلیه جرایم اعم از قابل گذشت یا غیرقابل گذشت شخصی را که حضور و تحقیق از وی برای روشن شدن موضوع ضروری است، به عنوان مطلع احضار کند؛ بنابراین، تحقیق از مشتکی‌عنه که فعلاً دلایل کافی بر توجه اتهام به وی وجود ندارد به عنوان مطلع و با رعایت حقوق ناظر به تحقیق از مطلعان از قبیل ماده ۲۱۳ قانون یاد‌شده، فاقد اشکال قانونی است.

ثانیاً، ماده ۲۱۳ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ ناظر به اشخاصی است که در پی احضار مقام قضایی با عنوانی غیر از متهم در مرجع قضایی حاضر می‌شوند؛ و به دلالت این ماده صرفاً به شخصی می‌توان تفهیم اتهام کرد که به عنوان متهم احضار شده باشد؛ بنابراین اشخاصی از قبیل شاهد، مطلع، شاکی که در پی احضار مقام قضایی حاضر می‌شود، در صورتی که در مظان اتهام قرار گیرند به منظور حفظ حقوق دفاعی ایشان و داشتن فرصت لازم برای تدارک دفاع، باید با رعایت ماده یاد‌شده و به عنوان متهم برای وقت دیگری احضار شوند؛ البته متهمان جرایم مشهود تخصصاً از شمول ماده یاد‌شده خارج می‌باشند.

بنابراین طبق این نظریه مشورتی نیز شاهد را نمی‌توان به عنوان متهم، تفهیم اتهام کرد و اگر در مظان اتهام قرار دارد باید برای وقت دیگری احضار شود.

• منبع خبر : خبرگزاری میزان