دادورزی؛ راضیه‌عقیلی‌مهر: وکیل تنها نماینده حقوقی موکل نیست، بلکه چهره‌ای با موقعیت اجتماعی والا در بستر قضایی و عدالت پروری جامعه است. جامعه تغییر کرده است و انتظار مردم از وکلا فراتر از دانش حقوقی صرف شده است. امروز مردم بیش از هر زمان دیگری به اخلاق و وجدان وکیل اهمیت می‌دهند. همانند بسیاری از حرفه‌ها، به‌ویژه حرفه‌های حساس که با جان و مال مردم سرو کار دارند، در حرفه وکالت نیز افرادی به دلایل مختلف شأن این جایگاه را در نگاه عمومی تنزل داده و موجب سلب اعتماد بخشی از جامعه نسبت به این حرفه شده‌اند. با این حال، گروهی از وکلا همچنان بر مدار اخلاق، وجدان و رعایت حقوق فردی موکل حرکت کرده و جایگاه حرفه‌ای وکالت را حفظ کرده‌اند.

با همین رویکرد، وب سایت خبری دادورزی گفت‌وگویی با جمعی از جامعه وکالتی استان بوشهر، اعم از وکلای جوان، پیشکسوت و وکلایی که در هر یک از دو نهاد کانون وکلا و مرکز وکلای استان دارای مسئولیت اجرایی هستند، انجام داده است. این گفت‌وگوها به صورت جداگانه در سایت منتشر خواهد شد.

دادورزی: اصول اخلاق حرفه‌ای در وکالت چیست؟

حاجی‌حسینی: جوهره اصلی اخلاق حرفه‌ای در وکالت، شامل چند بخش است که در این مجال به شکل تیتروار هر کدام را نام و شرح مختصری می‌دهم.

یک)صداقت و راستی: من به عنوان وکیل باید با موکلم؛ طرف مقابل، وکیل وی و قاضی دادگاه، صادق باشم. به نظرم این رکن اساسی محسوب می‌شود.

دوم)امانتداری و حفظ اسرار موکل: یکی از حساس‌ترین وظایفِ وکیل، حفظ اسرار موکل است. اگر موکل مطمئن نباشد گفته‌ها و اسرارش نزد وکیل، محفوظ نمی‌ماند، اساس اعتماد، نابود خواهد شد.

سوم) استقلال حرفه‌ای: استقلال در حرفه وکالت به معنای تصمیم‌گیری آزادنه، بر اساس وجدان و قانون است بنده به عنوان وکیل، نباید تحت نفوذ دولت، قاضی و دادگاه و… قرار گیرم.

چهارم)رعایت احترام طرف مقابل: وکیل نباید طرف مقابل را دشمن در نظر بگیرید. حمله شخصی، توهین و تخریب شخصیب، از نظر من مردود است.

به طور کلی، اخلاق حرفه‌ای نباید صرفاً یک سری باید و نباید روی کاغذ باشد، بلکه در عمل باید خود را نشان دهد.

دادورزی: رعایت اخلاق حرفه‌ای وکالت چه تأثیری بر اعتماد عمومی به نهاد وکالت دارد؟ چه مواردی از نقض اخلاق حرفه‌ای در جامعه وکالت دیده‌اید که به نظرتان نگران کننده است؟

حاجی‌حسینی: اعتماد مردم به وکیل، اضافه بر میزان سطح تسلط او نسبت به علم حقوق، باید گفت بیشتر به اخلاق و وجدان وی بستگی دارد. متأسفانه مواردی بوده که برخی افراد به ظاهرِ وکیل، اسرار موکل را برای بستگان‌شان بازگو کرده و موجب بروز اختلاف و مشکلاتی شده‌اند. یا قول غیرواقعی و یا تضمین نتیجه رأی به نفع موکل داده‌اند. همین موارد باعث شده اعتماد نسبت به وکلا مخدوش شود.

به واقع این معضلات اخلاقی برای من خیلی نگران‌کننده‌تر از باختن در یک پرونده قضایی است.

دادورزی: آیا وکیل فقط در برابر موکل خود مسئول است؟ یا مسئولیت‌های اخلاقی دیگری هم نسبت به شأن دادگاه، جامعه یا حتی طرف مقابل پرونده نیز دارد؟

حاجی‌حسینی: از نظر من، وکیل در جلسه دادگاه وسط یک صحنه اجتماعی است. او نه فقط نسبت به موکل، بلکه نسبت به طرف مقابل، وکیل وی و قاضی نیز مسئولیت دارد. هر رفتاری و حرکتی از جانب وکیل قطعاً در فرآیند دادرسی تأثیرگذار خواهد بود. مثلاً وقتی طرف مقابل در جلسه رسیدگی دادگاه، پرخاشگری می‌کند، وکیل باید با تکنیک‌های روان‌شناسی جو را آرام کند، نه اینکه در پی رفتارِ متقابل به مثل و انتقام‌جویانه باشد.

دادورزی: آیا تا به حال در موقعیتی قرار گرفته‌اید که بین منافع موکل و اصول اخلاقی، تعارضی احساس کنید؟ چگونه برخورد کردید؟

حاجی‌حسینی: بله، متأسفانه پیش آمده است. مثلاً در پرونده اعسار، موکل اصرار داشت کاری برخلاف اصول قانونی انجام دهم. صادقانه با او صحبت کردم و خواستم وی را منصرف کنم، ولی نتیجه‌بخش نبود. درست است که پرونده را از دست دادم، اما رعایت اصول حرفه‌ای و اخلاقی برای من حرف اول را می‌زند.

دادورزی: آیا رعایت اخلاق حرفه‌ای وکالت همیشه با منافع مالی یا موفقیت در پرونده‌ها در یک ترازوست؟

حاجی‌حسینی: طبیعی است گاهی تعارضاتی پیش آید، اما تجربه به من نشان داده است پایبندی به اخلاقیات شاید در کوتاه‌مدت با ناملایمات و سختی همراه باشد، ولی در درازمدت باعث می‌شود وکیل بتواند، سرمایه اصلی حرفه‌اش که «اعتماد» است را حفظ کند و در حرفه‌اش هم از نظر مادی هم اعتباری رشد نماید.

دادورزی: آیا آموزش کافی درباره اخلاق حرفه‌ای در دوره‌های کارآموزی وکالت ارائه می‌شود؟

حاجی‌حسینی: آموزش‌ها بیشتر جنبه تئوری دارند، خوب است ولی کافی نیست. چیزی که کارآموز به آن نیاز دارد، تمرین موقعیت واقعی است. خیلی‌ها فکر می‌کنند اخلاق حرفه‌ای در دوره کارآموزی یعنی یک واحد درسی یا یک کلاس چند ساعته، ولی چیزی فراتر از این‌هاست. کارآموز اولین بار با موقعیت جدیدی روبه‌رو می‌شود که در کتاب‌ها و جزوه‌ها برای آن چیزی نوشته نشده است. مثلاً موکلی انتظار یک کار میان‌بر دارد یا استاد راهنما رفتاری برخلاف اصول در پیش می‌گیرد. آنجاست که اخلاق تبدیل می‌شود به تصمیم لحظه‌ای. یادگیری از الگوها می‌تواند بر اخلاق حرفه‌ای کارآموز تأثیرگذار باشد. مثلاً وقتی کارآموز می‌بیند استاد یا همکار باسابقه حتی در موقعیت سخت، اصول اخلاقی را رها نمی‌کند، این درس هیچ‌وقت فراموش نمی‌شود.

دادورزی: چطور می‌توان فرهنگ اخلاق‌مداری را بین وکلا تقویت کرد؟ نقش کانون وکلا در این زمینه چیست؟

حاجی‌حسینی: اخلاق‌مداری در واقع ستون اعتماد عمومی در حرفه وکالت است. تقویت این فرهنگ، یعنی وکلا در عین رقابت شغلی، حرمت و احترام همکاران را نگاه دارند. پرهیز از تبلیغات، رفتار غیرمنصفانه و برخلاف شأن وکالت، از معیارهای اصلی این فرهنگ است. به نظر اینجانب، کانون‌های وکلا نباید اخلاق را فقط یک درس یا کلاس در نظر بگیرند، بلکه باید آن را تبدیل به فرهنگ کنند. شناسایی، معرفی و تقدیر از وکلایی که در موقعیت‌های سخت اخلاقی بر اصول خود پایبند می‌مانند، می‌تواند الگو‌سازی کند. مثلاً یک وکیل حتی با وجود فشار مالی حاضر نشود وکالت در هر پرونده‌ای که با اصول اخلاقی و قانونی‌اش تعارض دارد را بپذیرد یا حاضر نشود با موکل قرارداد غیرشفاف ببندد. اگر کانون رفتار این وکلا را برجسته کند، می‌تواند الگویی برای سایر همکاران باشد.

دادورزی: به نظر شما ساختارهای نظارتی موجود بر رفتار حرفه‌ای وکلا را کافی می‌دانید؟

حاجی‌حسینی: ساختار نظارتی موجود از نظر قانونی کافی است، اما در اجرای شفاف و منصفانه آن چالش وجود دارد. نظارت باید بدون تبعیض اعمال شود و تعادلی میان استقلال وکلا و اعتماد عمومی ایجاد کند و با تحولات اجتماعی و حقوقی به‌روز و منعطف باشد.

دادورزی: اگر بخواهید به دیگر وکلا فقط یک جمله درباره اخلاق حرفه‌ای بگویید آن جمله چیست؟

حاجی‌حسینی: وکیلِ بدون اخلاق حرفه‌ای مانند قلم بدون جوهر است؛ ممکن است حرکت کند، اما چیزی ماندگار خلق نمی‌کند.