دادورزی؛ راضیه‌عقیلی‌مهر: وکیل تنها نماینده حقوقی موکل نیست، بلکه چهره‌ای با موقعیت اجتماعی والا در بستر قضایی و عدالت پروری جامعه است. جامعه تغییر کرده است و انتظار مردم از وکلا فراتر از دانش حقوقی صرف شده است. امروز مردم بیش از هر زمان دیگری به اخلاق و وجدان وکیل اهمیت می‌دهند. همانند بسیاری از حرفه‌ها، به‌ویژه حرفه‌های حساس که با جان و مال مردم سرو کار دارند، در حرفه وکالت نیز افرادی به دلایل مختلف شأن این جایگاه را در نگاه عمومی تنزل داده و موجب سلب اعتماد بخشی از جامعه نسبت به این حرفه شده‌اند. با این حال، گروهی از وکلا همچنان بر مدار اخلاق، وجدان و رعایت حقوق فردی موکل حرکت کرده و جایگاه حرفه‌ای وکالت را حفظ کرده‌اند.

با همین رویکرد، وب سایت خبری دادورزی گفت‌وگویی با جمعی از جامعه وکالتی استان بوشهر، اعم از وکلای جوان، پیشکسوت و وکلایی که در هر یک از دو نهاد کانون وکلا و مرکز وکلای استان دارای مسئولیت اجرایی هستند، انجام داده است. این گفت‌وگوها به صورت جداگانه در سایت منتشر خواهد شد.

دادورزی: اصول اخلاق حرفه‌ای در وکالت چیست؟

صالحی: اخلاق حرفه‌ای در وکالت فراتر از هنجارهای اجتماعی و اخلاقیات عمومی است. وکیل باید نه‌تنها رفتار شایسته و احترام به دیگران را رعایت کند، بلکه به‌عنوان فردی فرهیخته، اخلاق حرفه‌ای را تبیین و ترویج نماید. وکالت با شرافت گره خورده و نخستین تصویری که از یک وکیل در ذهن مردم شکل می‌گیرد، صداقت و شرافت اوست. به باور من، هر اقدامی که انسان را به عدالت نزدیک‌تر کند، اخلاقی‌ترین رفتار حرفه‌ای است. بنابراین اخلاق حرفه‌ای وکالت محدود به تعاریف بسته نیست؛ بلکه به وسعت عدالت و به زیبایی رضایتمندی اجتماعی معنا می‌یابد.

دادورزی: رعایت اخلاق حرفه‌ای چه تأثیری بر اعتماد عمومی به نهاد وکالت دارد؟

صالحی: هنگام ادای سوگند وکالت، ما به رعایت ارزش‌های اخلاقی تعهد داده‌ایم. مردم چیزی فراتر از همین تعهدات از ما انتظار ندارند. وکیل باید ابتدا شرایط دعوا را بسنجد، سپس موضوع را با قوانین تطبیق دهد و در نهایت از حقوق انسانی و اجتماعی موکل دفاع کند. اگر اجرای صرف و خشک قانون بدون انعطاف و نگاه اخلاقی دنبال شود، هرگز رضایت عمومی حاصل نخواهد شد. آنچه نگران‌کننده است، همین تقلیل وکالت به یک شغل صرف و نادیده گرفتن بعد اخلاقی و انسانی آن است.

دادورزی: آیا وکیل فقط در برابر موکل خود مسئول است یا مسئولیت‌های دیگری هم دارد؟

صالحی: مسئولیت وکیل محدود به موکل نیست. وکیل در برابر دادگاه، جامعه و حتی طرف مقابل پرونده نیز وظیفه اخلاقی دارد. تجربه نشان داده که حتی زمانی که حکم به نفع یک طرف صادر می‌شود، رضایت واقعی حاصل نمی‌گردد؛ زیرا لوایح و احکام، غالباً عاری از تحلیل‌های اجتماعی و نگاه اخلاق‌گرایانه است. دفاع وکیل و رأی قاضی باید ترکیبی از قانون، اخلاق انسانی و انصاف باشد تا بتواند حس عدالت را در جامعه تقویت کند.

دادورزی: آیا تاکنون در موقعیتی قرار گرفته‌اید که میان منافع موکل و اصول اخلاقی تعارض ایجاد شود؟

صالحی: بله. در یکی از پرونده‌ها، موکل مدرکی مهم را از من پنهان کرده بود که حقانیت طرف مقابل را ثابت می‌کرد. پس از اطلاع، بدون جلب توجه دادگاه، مهلت خواستم و پس از جلسه، کل حق‌الوکاله را بازگردانده و استعفا دادم. بعدها همان موکل با شهامت، مدرک را ارائه داد و پرونده به صلح ختم شد. این تجربه نشان داد که صداقت و اخلاق وکیل حتی در رفتار موکل و قضاوت دادگاه اثرگذار است.

دادورزی: آیا رعایت اخلاق حرفه‌ای همواره با منافع مالی یا موفقیت در پرونده‌ها در تعارض است؟

صالحی: بله، گاه چنین تعارضی پیش می‌آید. اما وکیل نباید حق را در برابر منافع مالی به مسلخ ببرد. صداقت در برابر دستگاه قضایی یک وظیفه اخلاقی و مذهبی است. متأسفانه در نگاه مردم گاهی صداقت وکلا زیر سؤال می‌رود، زیرا هر دو طرف دعوا وکیل دارند. برای رفع این بدبینی، وکیل باید پیش از پذیرش پرونده، آن را دقیق بررسی و صادقانه نقاط ضعف را به موکل گوشزد کند و تنها در صورت احراز حقانیت، وکالت او را بپذیرد.

دادورزی: آیا آموزش کافی درباره اخلاق حرفه‌ای در دوره‌های کارآموزی ارائه می‌شود؟

صالحی: آموزش‌ها وجود دارد اما کافی نیست. وکالت حرفه‌ای پویاست و نیازمند بازآموزی مستمر است. کارگاه‌های آموزشی و برنامه‌های بهسازی نیروی انسانی نقش مهمی در ارتقای مهارت‌ها و نگرش اخلاقی وکلا دارند. خوشبختانه ساختار آموزش‌های کاربردی طراحی شده اما باید روزبه‌روز تکامل یابد و با مشارکت قضات و همکاران حقوقی ارتقا پیدا کند.

دادورزی: چطور می‌توان فرهنگ اخلاق‌مداری را در میان وکلا تقویت کرد؟

صالحی: وکلا علاوه بر دفاع در محاکم، نقش مهمی در جامعه دارند. آنان می‌توانند با تحلیل اختلافات و هنجارشکنی‌ها، به پیشگیری از جرایم و کاهش دعاوی کمک کنند. کانون وکلا باید با برنامه‌های آموزشی مستمر، ظرفیت‌سازی و ارتقای توانمندی‌ها، زمینه نقش‌آفرینی مؤثر وکلا را در جامعه فراهم سازد. اعتماد به وکلا در کشورهای توسعه‌یافته موجب کاهش هزینه‌های اجتماعی و قضایی شده است. این تجربه باید در کشور ما نیز تقویت شود.

دادورزی: آیا ساختارهای نظارتی بر رفتار حرفه‌ای وکلا کافی است؟

صالحی: این ساختارها باید کارآمدتر شوند. ارتقای مهارت و ظرفیت انسانی وکلا، همراه با نظارت مستمر، می‌تواند رفتار حرفه‌ای آنان را بهبود بخشد.

دادورزی: اگر بخواهید به وکلای جوان یک جمله درباره اخلاق حرفه‌ای بگویید، چه می‌گویید؟

صالحی: همیشه پیش از هر اقدام قضایی به صلح و سازش بیندیشید؛ زیرا والاترین جلوه اخلاق حرفه‌ای وکالت، پیشگیری از جرم و برقراری آرامش میان طرفین است.