دادورزی؛ راضیه‌عقیلی‌مهر: وکیل تنها نماینده حقوقی موکل نیست، بلکه چهره‌ای با موقعیت اجتماعی والا در بستر قضایی و عدالت پروری جامعه است. جامعه تغییر کرده است و انتظار مردم از وکلا فراتر از دانش حقوقی صرف شده است. امروز مردم بیش از هر زمان دیگری به اخلاق و وجدان وکیل اهمیت می‌دهند. همانند بسیاری از حرفه‌ها، به‌ویژه حرفه‌های حساس که با جان و مال مردم سرو کار دارند، در حرفه وکالت نیز افرادی به دلایل مختلف شأن این جایگاه را در نگاه عمومی تنزل داده و موجب سلب اعتماد بخشی از جامعه نسبت به این حرفه شده‌اند. با این حال، گروهی از وکلا همچنان بر مدار اخلاق، وجدان و رعایت حقوق فردی موکل حرکت کرده و جایگاه حرفه‌ای وکالت را حفظ کرده‌اند.

با همین رویکرد، وب سایت خبری دادورزی گفت‌وگویی با جمعی از جامعه وکالتی استان بوشهر، اعم از وکلای جوان، پیشکسوت و وکلایی که در هر یک از دو نهاد کانون وکلا و مرکز وکلای استان دارای مسئولیت اجرایی هستند، انجام داده است. این گفت‌وگوها به صورت جداگانه در سایت منتشر خواهد شد.

دادورزی: اصول اخلاق حرفه‌ای در وکالت چیست؟

هوشیار: از مهم‌ترین اصول اخلاق حرفه‌ای وکالت، رازداری است. وکیل موظف است اسرار موکل را همچون امانتی گران‌بها نگاه دارد و هرگز آن‌ها را فاش نکند. همچنین نباید از اطلاعات موکل، علیه او یا به سود شخص دیگری، بهره ببرد.

اصل مهم دیگر، استقلال وکیل است. وکیل باید در انجام وظایف خود آزاد و مستقل باشد و تحت تأثیر هیچ شخص، نهاد یا ارگانی قرار نگیرد. بارزترین نمود شأن وکالت، همین استقلال حرفه‌ای است.

همچنین از دیگر وظایف بنیادین وکیل، صداقت و راستگویی است. وکیل نباید به عمد واقعیت را پنهان سازد یا به اسنادی استناد کند که فاقد ارزش و اعتبار قانونی‌اند. او موظف است پیش از ارائه هر سند یا مدرک در دادگاه، از صحت و اعتبار آن اطمینان حاصل نماید.

اصل دیگر اینکه، وکیل هیچ‌گاه نباید برای رسیدن به نتیجه‌ مطلوب، مسیرهای ناعادلانه و غیراخلاقی را انتخاب کند. او موظف است همواره نسبت به موکل، طرف مقابل، وکیل او و به‌ویژه دادگاه با احترام رفتار کرده و اظهارات خود را در چارچوب اصول اخلاقی بیان نماید.

وکیل نباید با وعده‌های دروغین موکل را به انتخاب خود ترغیب کند. همچنین لازم است پیش از پذیرش وکالت، توانایی خود در دفاع از موکل را با بررسی اسناد و مدارکی که ارائه شده، بسنجید و تنها در صورتی قبول وکالت نماید که بتواند به‌درستی از حقوق او دفاع کند.

در زمینه حق‌الوکاله نیز وکیل نباید طمع‌کار باشد. حق‌الوکاله باید منصفانه، شفاف و متناسب با موضوع دعوا تعیین شود. مطالبه‌ مبالغ غیرمعقول یا خلاف عرف، مغایر با اخلاق حرفه‌ای است.

دادورزی: رعایت اخلاق حرفه‌ای وکالت چه تأثیری بر اعتماد عمومی به نهاد وکالت دارد؟ چه مواردی از نقض اخلاق حرفه‌ای در جامعه وکالت دیده‌اید که به نظرتان نگران‌کننده است؟

هوشیار: حرفه وکالت همانند دیگر حرفه‌ها بر پایه اصول اخلاقی استوار است. این حرفه نه‌تنها از هنجارها و قواعدی برخوردار است بلکه رعایت آن‌ها الزامی است و وکلای دادگستری موظف‌اند در حین انجام وظایف خود به این اصول پایبند بمانند. رعایت این اصول، از یک سو موجب حفظ شأن و منزلت وکیل در جامعه می‌شود و از سوی دیگر، تضمینی است برای صیانت از حقوق موکل، دادگاه و در نهایت جامعه. بخشی از این اصول در آیین‌نامه‌ها و مقررات صنفی وکلا نیز تصریح شده است. پس از پایان اختبارات لازم، وکیل باید سوگند یاد کند که حقوق موکل را پاس دارد و در راه عدالت بکوشد. همین سوگند او را متعهد می‌سازد که در تمام امور مرتبط با کار موکل، کانون وکلا، جامعه و اخلاق، اصول حرفه‌ای را رعایت کند.

به طور کلی در مقام دفاع از موکل، وکیل باید وجدان حرفه‌ای خود را در نظر داشته باشد و نهایت تلاش خود را برای احقاق حق به‌کار گیرد. از سوی دیگر، پرهیز از تخریب همکاران و بدگویی درباره آنان، وظیفه‌ای اخلاقی است. هیچ وکیلی نباید برای به دست آوردن پرونده‌ای، شأن همکار خود را زیر سؤال ببرد. این‌ها مسائلی است که اگر به آن توجه نشود، علاوه بر اینکه فضای مسموم و نگران‌کننده‌ای را میان جامعه وکلا ایجاد می‌کند، بر اعتماد عمومی نیز تأثیرگذار است و جایگاه وکیل را خدشه‌دار می‌کند.

دادورزی: آیا وکیل فقط در برابر موکل مسئول است یا مسئولیت‌های اخلاقی دیگری هم نسبت به شأن دادگاه، جامعه یا حتی طرف مقابل پرونده هم دارد؟

هوشیار: وکلا در جامعه جایگاهی والا دارند. پاسداری از این جایگاه تنها با رعایت اخلاق حرفه‌ای میسر است. وکیل هم در برابر موکل، هم در برابر جامعه مسئولیت دارد. اگر وکیل در رفتار و گفتار خود صداقت، شرافت و درستکاری را نادیده گیرد، بی‌تردید در نگاه مردم و دادگاه، از شأن و اعتبار خویش کاسته و اعتماد عمومی را نسبت به حرفه وکالت مخدوش خواهد کرد.

دادورزی: آیا تا به حال در موقعیتی قرار گرفته‌اید که بین منافع موکل و اصول اخلاقی، تعارضی احساس کنید؟ چگونه برخورد کردید؟

هوشیار: در سال‌های اخیر، شوربختانه مشاهده می‌شود که برخی از وکلا، اصول اخلاق حرفه‌ای را نادیده می‌گیرند. مواردی وجود دارد که می‌توانند اختلافات خود را با رعایت همین اصول حل‌وفصل کنند، اما در دادگاه مقابل هم قرار گرفته و اتهاماتی را علیه یکدیگر مطرح می‌نمایند؛ رفتاری که جای تأسف دارد. نمونه‌های دیگری نیز دیده می‌شود؛ وکیل برای مطالبه‌ حق‌الوکاله قانونی خود به دادگاه مراجعه می‌کند، اما وکیل دیگری در برابر او قرار می‌گیرد و حتی با استناد به مدارک واهی، درصدد پایمال کردن حقوق همکار خود برمی‌آید. این قبیل رفتارها نشانه بی‌اعتنایی به اخلاق حرفه‌ای است.

دادورزی: آیا رعایت اخلاق حرفه‌ای وکالت همیشه با منافع مالی یا موفقیت در پرونده‌ها در یک ترازوست؟

هوشیار: خیر. برخی وکلا این حرفه را صرفاً از منظر مالی می‌بینند. آنان با دادن تضمین‌های بی‌مورد به موکلان و در نهایت نگرفتن نتیجه‌ مطلوب، نگاه مردم را نسبت به وکالت و شأن والای آن بدبین می‌کنند. به باور من، این ناترازی میان اخلاق حرفه‌ای و منفعت‌طلبی مالی، نشانه‌ موفقیت نیست بلکه خطری جدی برای اعتبار حرفه وکالت است.

دادورزی: آیا آموزش کافی درباره اخلاق حرفه‌ای در دوره‌های کارآموزی وکالت ارائه می‌شود؟

هوشیار:به نظرم کافی نیست.

دادورزی: چطور می‌توان فرهنگ اخلاق‌مداری را بین وکلا تقویت کرد؟

هوشیار: رعایت اخلاق حرفه‌ای، صداقت و درستکاری به‌وسیله‌ وکیل در دادگاه‌ها، نمونه‌ای روشن از تأثیر آن بر جامعه است. وقتی وکیل در گفتار و کردار خود پایبند به صداقت باشد، مردم نیز به حقوق و قانون در جامعه باور پیدا می‌کنند و دادگاه را محلی برای دادخواهی واقعی خود می‌دانند، نه صحنه‌ای برای بازی قدرت و پول. در چنین شرایطی، حضور و رفتار اخلاق‌مدارانه وکیل به فرهنگ قانون‌مداری در جامعه روشنی می‌بخشد. اگر وکیل در برابر فشارها، رشوه‌ها و وسوسه‌های پنهان، با استقلال و استواری ایستادگی کند، این ایستادگی به مردم می‌آموزد که احترام به قانون ارزشمند و ضروری است.

از همین‌رو، وقتی وکیل به اخلاق حرفه‌ای وفادار بماند، گامی مهم در جلوگیری از تخلفات، رشوه، تبانی و سوءاستفاده‌های پنهان برداشته می‌شود. در نتیجه، وکیل نه‌تنها مدافع موکل، بلکه پاسدار عدالت و اعتماد عمومی در جامعه خواهد بود.

دادورزی: به نظر شما ساختارهای نظارتی موجود بر رفتار حرفه‌ای وکلا را کافی می‌دانید؟

هوشیار: به نظرم کافی نیست و باید نظارت بیشتری از سوی کانون‌ها بر «دفتر اخلاق حرفه‌ای وکلا» صورت گیرد.

دادورزی: اگر بخواهید به وکلای جوان فقط یک جمله درباره اخلاق حرفه‌ای بگویید آن جمله چیست؟

هوشیار: اگر می‌خواهید اعتبار و جایگاه خود را در دوران وکالت حفظ کنید، همواره این اصول را در نظر داشته باشید:  راستگویی، صداقت، عدالت،جدیت در کار و از همه مهم‌تر، رعایت قانون. همیشه بکوشید دانش و اطلاعات حقوقی خود را به‌روز نگه دارید، چراکه آگاهی مداوم، بخشی از مسئولیت شماست.