دادورزی؛ راضیه‌عقیلی‌مهر: وکیل تنها نماینده حقوقی موکل نیست، بلکه چهره‌ای با موقعیت اجتماعی والا در بستر قضایی و عدالت پروری جامعه است. جامعه تغییر کرده است و انتظار مردم از وکلا فراتر از دانش حقوقی صرف شده است. امروز مردم بیش از هر زمان دیگری به اخلاق و وجدان وکیل اهمیت می‌دهند. همانند بسیاری از حرفه‌ها، به‌ویژه حرفه‌های حساس که با جان و مال مردم سرو کار دارند، در حرفه وکالت نیز افرادی به دلایل مختلف شأن این جایگاه را در نگاه عمومی تنزل داده و موجب سلب اعتماد بخشی از جامعه نسبت به این حرفه شده‌اند. با این حال، گروهی از وکلا همچنان بر مدار اخلاق، وجدان و رعایت حقوق فردی موکل حرکت کرده و جایگاه حرفه‌ای وکالت را حفظ کرده‌اند.

با همین رویکرد، وب سایت خبری دادورزی گفت‌وگویی با جمعی از جامعه وکالتی استان بوشهر، اعم از وکلای جوان، پیشکسوت و وکلایی که در هر یک از دو نهاد کانون وکلا و مرکز وکلای استان دارای مسئولیت اجرایی هستند، انجام داده است. این گفت‌وگوها به صورت جداگانه در سایت منتشر خواهد شد.

دادورزی: اصول اخلاق حرفه‌ای در وکالت چیست؟

دولاح: در نگاهی کلی، مجموعه‌ای از اصول، هنجارها و ارزش‌هایی است که رفتار وکیل در حین انجام وظایف حرفه‌ای باید رعایت کند و انجام دهد. در واقع از این طریق است که یک وکیل وظایف و مسئولیت خود را با توجه به مسئولیتی که برای پاسبانی از قانون و عدالت پذیرفته، انجام داده است. بنابراین رعایت اخلاق حرفه‌ای در کنار رعایت قانون، رسالتی را تشکیل می‌دهد که وجدان بیدار یک وکیل و تعهد او برای اجرای عدالت را معنا می‌بخشد. این اصول، اگر بخواهم به طور خلاصه عرض کنم، بخشی برگرفته از تجربه و محتواست و بخشی نیز در قوانین و آیین‌نامه‌ها دیده می‌شود:

۱. امانت‌داری وکیل در مقابل موکل. شرح این موضوع مفصل است. طبعاً یکی از مباحث آن این است که وکیل باید اسرار موکل را حفظ کند، متوسل به هر وسیله‌ای نشود یا در تضاد با حقوق موکل اقدام نکند.

۲. صداقت و راستگویی. اگر بخواهم درباره صداقت صحبت کنم، باید بگویم این اصل در محتوای سوگند وکالت نهفته است. یکی از اصول اصلی حرفه‌ای وکالت، رعایت صداقت و راستگویی است؛ نه تنها در برابر موکل، بلکه با دستگاه قضا و حتی با همکاران وکلای محترم. اگر این مجموعه در کنار دستگاه قضا، مبتنی بر صداقت و راستگویی عمل کند، نتیجه آن اعتماد عمومی، برقراری نظم و موارد دیگر خواهد بود.

۳. رعایت عدالت و انصاف. وکیل باید در چارچوب قانون از موکل خود دفاع کند و نه خارج از آن. در صورت مواجهه با شرایط غیرقانونی، وظیفه و رسالت اصلی او رعایت قانون و عدالت است.

۴. استقلال حرفه‌ای. یعنی وکیل مستقل از نفوذ دستگاه‌ها، طرفین دعوا و سایر عوامل مشابه عمل کند. استقلال وکیل، شرط اصلی حفظ جایگاه و شأن وکیل و نهاد وکلای دادگستری است.

۵. رعایت شأن و منزلت وکالت. این اصل ابعاد مختلفی دارد. به‌اختصار اشاره می‌کنم و تفصیل آن را به مطالعه بیشتر مخاطب واگذار می‌کنم.

۶. مسئولیت‌پذیری در مقابل موکل. وقتی وکیل پرونده‌ای را می‌پذیرد، نباید سهل‌انگاری کند یا کوتاهی ورزد. باید مطالعه لازم داشته باشد، خواسته‌ها را دقیق ببیند، در دادگاه حضور پیدا کند، دفاعیه را متناسب با دعوا تنظیم کند و با مسئولیت‌پذیری و دوراندیشی برنامه‌ریزی صحیح داشته باشد.

۷. پرهیز از تعارض منافع. وکیل نباید وکالت معارض بپذیرد. در صورت مواجهه با شرایطی که منفعت شخصی او در تضاد با قانون یا حقوق موکل باشد، باید قانون و عدالت را ملاک قرار دهد.

دادورزی: رعایت اخلاق حرفه‌ای وکالت چه تأثیری بر اعتماد عمومی به نهاد وکالت دارد؟ چه مواردی از نقض اخلاق حرفه‌ای در جامعه وکالت دیده‌اید که به نظرتان نگران‌کننده است؟

دولاح: وقتی وکیل به‌طور حرفه‌ای به اخلاق حرفه‌ای خود پایبند باشد، امانت‌داری نسبت به موکل را رعایت کند، صداقت پیشه سازد و با جدیت مسئولیت‌های خود را در برابر موکل و مرجع قضایی انجام دهد، نتیجه آن اعتماد عمومی به نهاد وکالت خواهد بود. بنابراین، ماحصل فرایندی که مطرح شد یعنی طی کردن مراحل علمی، فنی و مهارتی توسط کارآموز در کنار رعایت اخلاق حرفه‌ای هنگامی که به‌درستی رعایت شود، تاثیر مستقیم بر اعتماد عمومی خواهد داشت و به طور طبیعی شأن و جایگاه نهاد وکالت، جامعه وکلا و خود وکیل را ارتقا می‌دهد.

بی‌تعهدی و سهل‌انگاری در پیگیری پرونده، مثل عدم حضور در دادگاه، بی‌اطلاع گذاشتن موکل از روند دادرسی یا تأخیر در ارائه لایحه می‌تواند نگران‌کننده باشد. همچنین سوءاستفاده مالی از موکل، تبلیغات خلاف شأن، افشای اسرار موکل و همکاری احتمالی با فساد از موارد نقض اصول حرفه‌ای است. رفتار خارج از شأن، مانند بی‌احترامی به قضات، کارمندان یا همکاران نیز می‌تواند به جامعه وکالت آسیب وارد کند.

دادورزی: آیا وکیل فقط در برابر موکل خود مسئول است یا مسئولیت‌های اخلاقی دیگری هم نسبت به شأن دادگاه، جامعه یا حتی طرف مقابل پرونده هم دارد؟

دولاح: اصلی‌ترین وظیفه وکیل در برابر موکل خود است؛ هم از نظر قانونی هم از نظر اخلاقی. اما مسئولیتی که از جنبه اخلاقی متوجه اوست، شامل رعایت احترام نسبت به طرف مقابل، دادگاه و جامعه نیز می‌شود، در کنار پایبندی به موازین و تعهداتی که پیش‌تر بیان شد. چرا که وکیل برای کشف حقیقت همراهی می‌کند تا دادگاه بتواند به عدالت دست یابد. در برابر طرف مقابل، وکیل وظیفه قانونی برای اثبات حق یا دفاع از او ندارد، اما موظف است بر پایه صداقت، درستی و راستی، در جهت کشف حقیقت و با توجه به وظیفه اصلی خود در برابر موکل، وظایف وکالتی خویش را انجام دهد.

دادورزی: آیا تا به حال در موقعیتی قرار گرفته‌اید که بین منافع موکل و اصول اخلاقی، تعارضی احساس کنید؟ چگونه برخورد کردید؟

دولاح: سؤال بسیار دقیقی است. وکیل متعهد به اخلاق حرفه‌ای، متعهد به دفاع از موکل و در عین حال متعهد به رعایت قانون و عدالت است. در شرایطی که این تعارض‌ها پیش می‌آید، وکیل باید اخلاق حرفه‌ای و قانون را مقدم بداند. بله، چنین شرایطی برای من هم پیش آمده است و برای هر وکیل دیگری نیز ممکن است پیش بیاید. اما وظیفه اصلی وکیل، همان‌طور که اشاره شد، رعایت اخلاق و قانون است.

دادورزی: آیا رعایت اخلاق حرفه‌ای وکالت همیشه با منافع مالی یا موفقیت در پرونده‌ها در یک ترازوست؟

دولاح: اگر بپذیریم که وکیل امین عدالت است، پس نباید همراهی با خواسته‌های غیرقانونی یا غیراخلاقی موکل داشته باشد؛ مثل تهیه مدرک غیرقانونی یا سند خلاف واقع. وکیل مسئولیتی عمومی و حرفه‌ای دارد و باید در چارچوب قانون عمل کند. اخلاق حرفه‌ای جنبه‌ای فراتر از قانون دارد و وکیل باید همواره آن را رعایت کند.

دادورزی: آیا آموزش کافی درباره اخلاق حرفه‌ای در دوره‌های کارآموزی وکالت ارائه می‌شود؟

دولاح: خیر. آموزش‌ها اغلب تئوری و آیین‌نامه‌خوانی است، نه کاربردی و مبتنی بر تجربه واقعی. کارآموزان بیشتر در عمل، در مواجهه با موکل و دادگاه، با مسائل اخلاق حرفه‌ای درگیر می‌شوند. به نظر من باید آموزش اخلاق حرفه‌ای به صورت کارگاه‌های تجربه‌محور و پرونده‌محور برگزار شود. بررسی پرونده‌هایی که منجر به محکومیت وکلا به دلیل نقض اصول اخلاقی شده، می‌تواند چراغ راهی برای وکلای جوان باشد. اخلاق حرفه‌ای باید در کنار دانش حقوقی و مهارت‌های عملی به وکیل آموزش داده شود تا اعتماد عمومی تقویت شود و شأن و جایگاه وکالت ارتقا یابد.

دادورزی: چگونه می‌توان فرهنگ اخلاق‌مداری را بین وکلا تقویت کرد؟ نقش کانون وکلا در این زمینه چیست؟

دولاح: طبعاً محور اصلی همان آموزش است و نقش پررنگ‌تری که خود نهاد کانون باید ایفا کند. علاوه بر این اختیاراتی که هیئت‌مدیره در اختیار دارد. می‌تواند در جهت همگرایی و ارتقای این شرایط، با تنظیم ضوابط مناسب مورد توجه قرار گیرد و موضوع را مدیریت کند.

دادورزی: به نظر شما ساختارهای نظارتی موجود بر رفتار حرفه‌ای وکلا را کافی می‌دانید؟

دولاح: به نظر می‌رسد از نظر قانونی و ساختاری، نظارت کافی وجود دارد؛ مثل اختیارات رئیس کانون، هیئت مدیره، دادسرای انتظامی و نظارت نهایی قوه قضاییه. اما مسئله اصلی در اجرا و محتواست. باید این اصول اخلاقی بیشتر آموزش داده شود، استمرار داشته باشد و به میدان عمل آورده شود.

دادورزی: اگر بخواهید به وکلای جوان فقط یک جمله درباره اخلاق حرفه‌ای بگویید، آن جمله چیست؟

دولاح: موکل به دانش وکیل نیاز دارد، اما بیش از آن به وجدان بیدار او نیازمند است. وکیل جوان اگر از آغاز صداقت و امانت‌داری پیشه کند، یقیناً فردا سرمایه‌ای بزرگ در حرفه وکالت خواهد داشت.