دادورزی؛ راضیه‌عقیلی‌مهر: وکیل تنها نماینده حقوقی موکل نیست، بلکه چهره‌ای با موقعیت اجتماعی والا در بستر قضایی و عدالت پروری جامعه است. جامعه تغییر کرده است و انتظار مردم از وکلا فراتر از دانش حقوقی صرف شده است. امروز مردم بیش از هر زمان دیگری به اخلاق و وجدان وکیل اهمیت می‌دهند. همانند بسیاری از حرفه‌ها، به‌ویژه حرفه‌های حساس که با جان و مال مردم سرو کار دارند، در حرفه وکالت نیز افرادی به دلایل مختلف شأن این جایگاه را در نگاه عمومی تنزل داده و موجب سلب اعتماد بخشی از جامعه نسبت به این حرفه شده‌اند. با این حال، گروهی از وکلا همچنان بر مدار اخلاق، وجدان و رعایت حقوق فردی موکل حرکت کرده و جایگاه حرفه‌ای وکالت را حفظ کرده‌اند.

با همین رویکرد، وب سایت خبری دادورزی گفت‌وگویی با جمعی از جامعه وکالتی استان بوشهر، اعم از وکلای جوان، پیشکسوت و وکلایی که در هر یک از دو نهاد کانون وکلا و مرکز وکلای استان دارای مسئولیت اجرایی هستند، انجام داده است. این گفت‌وگوها به صورت جداگانه در سایت منتشر خواهد شد.

دادورزی: اصول اخلاق حرفه‌ای در وکالت چیست؟

زبوری‌اصل: اخلاق حرفه‌ای یعنی پایبندی وکیل به اصل امانت‌داری، شناخت کامل از شخصیت خود و تطبیق آن در قامت یک حقوقدان؛ پذیرش اینکه وکیل ابتدا مدافع رعایت عدالت اجتماعی و سپس مدافع حقوق مردم و در نهایت دیده‌بان رعایت قانون در محاکم است.

دادورزی: رعایت اخلاق حرفه‌ای وکالت چه تأثیری بر اعتماد عمومی به نهاد وکالت دارد؟ چه مواردی از نقض اخلاق حرفه‌ای در جامعه وکالت دیده‌اید که به نظرتان نگران‌کننده است؟

زبوری‌اصل: با توجه به اینکه وکیل جایگاه مدافع را دارد و همیشه در مقام حامی موکل خود قرار می‌گیرد و تمامی آثار اقدامات وکیل در دعوی به طور مستقیم متوجه موکل می‌شود، لذا وکیل ابتدا باید اخلاق حرفه‌ای را رعایت کند تا بتواند به‌درستی در راستای نفع موکل قدم بردارد. به طور حتم نگرش صحیح یک وکیل و متعهد بودن او به رعایت غبطه موکل باعث اعتماد عمومی نسبت به شغل شریف وکالت خواهد شد. هر وکیل نماینده حقوقی جامعه است و باید در نظر داشته باشد که هر اشتباه از سوی او باعث ورود ضرر حقوقی ابتدا به موکل و سپس به جامعه خواهد شد. عدالت یک مفهوم کلی است و هرگونه خطا در این مسیر، روح جامعه را کدر کرده و در نهایت رفاه عمومی را به خطر می‌اندازد.

گاه دیده می‌شود برخی همکاران بدون داشتن تخصص کافی در زمینه‌ای خاص، پذیرش امور مربوط به آن را قبول می‌کنند. این موضوع به دلیل نداشتن دانش لازم، منجر به عدم دفاع تخصصی و صحیح از حقوق موکل می‌شود که گاهی ضررهای جبران‌ناپذیری به همراه دارد. این اشتباه بزرگ، نقض فاحش اصول اخلاق حرفه‌ای وکالت است.

دادورزی: آیا وکیل فقط در برابر موکل مسئول است یا مسئولیت‌های اخلاقی دیگری هم نسبت به شأن دادگاه، جامعه یا حتی طرف مقابل پرونده دارد؟

زبوری‌اصل: لسان و قلم وکیل باید در جهت کمک به احقاق حق باشد و او وظیفه‌ای جز تلاش برای مهیا کردن فضا برای دادرس در جهت اقناع وجدان ندارد. بنابراین، یک وکیل علاوه بر مسئولیت در برابر موکل، در قبال جامعه نیز وظیفه‌ای مهم‌تر دارد. اگر اصلی‌ترین وظیفه وکیل که همان رمزگشایی امور حقوقی است، به‌ویژه در پرونده‌های مهم اجتماعی مانند پرونده‌های کیفری که با جان، آزادی و آبروی افراد گره خورده‌اند، به‌خوبی انجام نشود، نخستین اثر آن متوجه جامعه خواهد شد و عدالت اجتماعی محقق نخواهد شد. چرا که اگر عدالت شخصی رعایت نشود، عدالت اجتماعی چیزی جز شعار نخواهد بود.

دادورزی: آیا تاکنون در موقعیتی قرار گرفته‌اید که میان منافع موکل و اصول اخلاقی تعارضی احساس کنید؟ چگونه برخورد کردید؟

زبوری‌اصل: وکیل باید برای پذیرش یک پرونده، ابتدا به‌طور دقیق موکل را ارزیابی کرده و با بررسی مستندات، تطبیق آن با قانون و شناخت توانایی‌های خود، تصمیم به پذیرش یا عدم پذیرش وکالت بگیرد. با رعایت این موارد، تعارضی میان نفع موکل و اصول اخلاق حرفه‌ای رخ نخواهد داد. با این حال، اگر تعارضی پیش آید، اخلاق حرفه‌ای حکم می‌کند اصل امانت‌داری رعایت شود. در صورتی که تعارض به حدی باشد که ادامه وکالت شأن و شخصیت وکیل و در نهایت عدالت اجتماعی را خدشه‌دار کند، چاره‌ای جز کناره‌گیری از پرونده وجود ندارد.

دادورزی: آیا آموزش کافی درباره اخلاق حرفه‌ای در دوره‌های کارآموزی وکالت ارائه می‌شود؟

زبوری‌اصل: در زمینه آموزش وکلا، به‌ویژه کارآموزان، متأسفانه هنوز کمبودهای زیادی وجود دارد که باید از سوی تصمیم‌گیران در کانون و مرکز وکلا رفع شود. این نیاز زمانی بیشتر احساس می‌شود که قوانین جدید وضع می‌شوند یا آرای وحدت رویه صادر می‌گردند. در چنین شرایطی، به‌روزرسانی علم وکلا ضروری است. می‌توان با استفاده از تجربه وکلای باسابقه و استادان دانشگاهی این نقیصه را برطرف کرد. همچنین وکلا باید به‌صورت موردی، در راستای دفاع از پرونده‌های خود به مطالعه مقالات، کتب تخصصی و نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه بپردازند تا بتوانند با دانش روز، به محاکم در احقاق حق کمک کرده و در نهایت رأی مطلوب موکل را کسب کنند.

دادورزی: چطور می‌توان فرهنگ اخلاق‌مداری را میان وکلا تقویت کرد؟ نقش مرکز وکلا در این زمینه چیست؟

زبوری‌اصل: برای رسیدن جامعه به فرهنگ حقوقی، دانشگاه‌ها نقش مؤثری دارند. وکلا نیز به دلیل ارتباط مستقیم با مردم و ایفای نقش واسطه میان محاکم و جامعه، مسئولیت مهمی در ایجاد این فرهنگ بر عهده دارند. آنان باید با تکریم مراجعان و تأکید بر اعتماد مردم به دستگاه قضا، ذهن جامعه را به‌سوی حاکمیت قانون سوق دهند. این مهم‌ترین گام در ترویج فرهنگ حقوقی است.

دادورزی: آیا ساختارهای نظارتی موجود بر رفتار حرفه‌ای وکلا را کافی می‌دانید؟

زبوری‌اصل: در زمینه نظارت بر رفتار وکلا، به دلیل قانون‌گذاری کافی از سوی حاکمیت و پایبندی این قشر به موازین حقوقی، به نظر می‌رسد اصطکاک چندانی میان وکلا، مراجع قضایی و موکلین وجود ندارد. بیشترین اختلافات میان وکیل و موکل معمولاً بر سر مسائل مالی است. بنابراین، وکلا باید در زمان انعقاد قرارداد، تمامی بندها را به‌طور شفاف برای موکل توضیح دهند تا زمینه اختلاف آینده از بین برود. چرا که معمولاً عامل اصلی اختلاف، پرداخت حق‌الوکاله است. در امور دفاعی نیز تعهد وکیل تعهد به وسیله است، نه تضمین نتیجه؛ به همین دلیل بروز مشکل در این زمینه به حداقل می‌رسد.

دادورزی: اگر بخواهید به وکلای جوان فقط یک جمله درباره اخلاق حرفه‌ای بگویید، آن جمله چیست؟

زبوری‌اصل: شغل وکالت برای وکیل یک وصف اکتسابی است. آنچه یک وکیل را از دیگران متمایز می‌کند، میزان تخصص و رعایت اخلاق حرفه‌ای است. وکلای جوان باید در برندسازی، ابتدا اصل امانت‌داری را در مواجهه با محکمه و سپس مردم رعایت کنند تا در حوزه قضایی خود ابتدا اعتماد محاکم و سپس اعتماد مردم را جلب کنند. همه این موارد را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد: «آدمی را آدمیت لازم است.»