دادورزی؛ راضیه‌ عقیلی‌مهر: طبق آیین‌نامه اجرایی لایحه قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری، شکایت از تخلفات و اخلاق و رفتار وکیل در دادسرای انتظامی کانون انجام می‌گیرد که انتخاب دادستان و معاونان و دادیاران بنا بر شیوه‌نامه مندرج در قانون مورد نظر است. به دلیل حفظ شأن وکلا، ایجاد اعتماد و رعایت حداکثری انصاف و عدالت، اعضای دادسرا و دادستان از میان وکلای با سابقه حرفه‌ای قابل قبول انتخاب می‌شوند تا هم با تسلط بهتری به تخلفات رسیدگی کنند و هم اینکه به دلیل اعتبار شخصیتی و سابقه حرفه‌ای‌شان نقش موثری در ایجاد صلح و سازش میان طرفین دعوا ایجاد نمایند.

در حال حاضر دادستان انتظامی کانون وکلای دادگستری استان بوشهر به عهده وکیل خوش‌سابقه، عباس سلطانی‌منفرد است و معاونین دادستانی به عهده وکیل محمد امیدوار و وکیل رضا انگالی است. وقتی امکان گفت‌وگو با وکیل محمد امیدوار، معاون دادستان انتظامی کانون وکلای دادگستری استان بوشهر با ۱۷ سال سابقه در حرفه وکالت فراهم شد، برای اطلاع عموم از ایشان در مورد نقش دادستان انتظامی وکلا، فلسفه اصلی نهاد دادستانی انتظامی، بررسی وضعیت تخلفات انتظامی وکلای استان بوشهر، بیشترین نوع تخلفات، دغدغه‌های جامعه وکالت، مهم‌ترین چالش‌های دادستانی انتظامی کانون بوشهر، صلح بین وکیل و موکل جهت اطلاع جامعه حقوقی پرسیده شد.

قبول مسئولیت معاونت دادستانی انتظامی کانون برای ایشان برخاسته از اعتقاد عمیق به ضرورت حفظ نظم، سلامت و اعتبار نهاد وکالت است. وکیل محمدامیدوار معتقد است در شرایطی که جامعه حقیقی بیش از هر زمان دیگری نیازمند اعتمادسازی شفافیت و پاسخگویی است بر خود لازم دیده است، در جایگاهی قرار گیرد که بتواند سهمی در اصلاح، پیشگیری و ارتقا حرفه‌ای همکارانش ایفا کند. وی این مسئولیت را نه به عنوان یک امتیاز بلکه به عنوان یک وظیفه سنگین و فرصتی برای خدمت‌رسانی و نگهبانی از اصول اخلاقی و قانونی وکالت پذیرفته‌ است.

دادورزی: دادستان انتظامی وکلا چه جایگاهی در ساختار کانون وکلا دارد و نقش آن در تضمین سلامت حرفه‌ای وکالت چیست؟

امیدوار: دادستان انتظامی کانون وکلا از میان وکلای پایه یک دارای شرایط عضویت در هیئت مدیره، از طرف هیئت مدیره با رأی مخفی و به اکثریت دو سوم اعضاء حاضر در جلسه انتخاب می‌شود. دادستان انتظامی به عنوان رکن نظارتی مستقل در ساختار این نهاد، نقش بنیادی در نگهداری از سلامت حرفه‌ای وکالت انجام می‌دهد. این جایگاه بر پایه اصول قانونی و اخلاق حرفه‌ای ناظر بر رسیدگی به تخلفات انتظامی وکلا و کارآموزان وکالت است. نظارت دائم دادستان انتظامی، ضمانت‌کننده رعایت اصول استقلال، صداقت، امانت‌داری و مسئولیت‌پذیری در رفتار وکلای دادگستری است. بنابراین دادستان انتظامی را باید نگهبان حرفه‌ای، پشتیبان اجرای مقررات صنفی و پاسبان اخلاق در نهاد وکالت دانست.

دادورزی: فلسفه اصلی نهاد دادستان انتظامی بیشتر صیانت از شأن وکالت است یا تنظیم رابطه وکیل در جامعه؟

امیدوار: در پاسخ به این پرسش باید گفت که این دو مورد در عمل همزمان درهم تنیده دنبال می‌شوند. از یک سو دادستان انتظامی با رسیدگی به تخلفات انتظامی وکلا و کارآموزان از اصول اخلاقی و قانونی حاکم بر وکالت نگهبانی می‌کند و بدینوسیله جایگاه و اعتبار این حرفه را حفظ می‌نماید. این نگهبانی نه تنها درون سازمانی است بلکه پیام روشنی به جامعه مخابره می‌کند، مبنی بر اینکه نهاد وکالت خود نظارتی موثر و پاسخ‌گو دارد.

از سوی دیگر همین چرخه نظارت و پاسخگویی به طور مستقیم در تنظیم رابطه میان وکیل و جامعه نقش آفرین است. وقتی جامعه بداند که رفتار حرفه‌ای وکلا تحت نظارت نهادی مستقل و قانون مدار قرار دارد، اعتماد عمومی به وکالت تشدید می‌شود و رابطه متوازن و روشن، بر پایه حقوق میان وکیل و موکل شکل می‌گیرد.

دادورزی: برخی معتقدند دادستان انتظامی صرفاً مرجع رسیدگی به تخلفات است نه نهاد پیشگیرانه آیا با این نگاه موافقید یا رویکرد شما فراتر از برخورد انتظامی صرف است؟

امیدوار: اینکه دادستان انتظامی فقط مرجع رسیدگی به تخلفات باشد، نگاهی ناقص به ظرفیت‌های این نهاد است ما باور داریم که نقش دادستانی انتظامی باید فراتر از برخورد باشد؛ یعنی پیشگیری، آموزش و هدایت حرفه‌ای.

دادستان انتظامی می‌تواند با تحلیل و تجزیه رفتارهای صنفی، شناخت نقاط آسیب‌پذیر و گفت‌وگو با وکلا از بروز بسیاری از تخلفات جلوگیری کند. وقتی هشدارها به موقع داده شود، وقتی تذکرها محترمانه و موثر باشد، وقتی فرهنگ مسئولیت‌پذیری تقویت شود؛ دیگر نیاز به برخوردهای انتظامی گسترده نخواهد بود. در واقع دادستانی انتظامی اگر فقط در مرحله آخر وارد شود، شاید نظم را حفظ کند. اما اگر از ابتدا همراه باشد، سلامت را تضمین می‌کند. ما به این نگاه باور داریم، چون معتقدیم اعتماد عمومی به نهاد وکالت با پیشگیری و شفافیت ساخته می‌شود، نه فقط با مجازات.

دادورزی: براساس آمار و مشاهدات شما، وضعیت تخلفات انتظامی در بین وکلای استان بوشهر در سال‌های اخیر چگونه بوده است روند صعودی، نزولی یا ثابت دارد؟

امیدوار: در سال اخیر آمار و شواهد نشان می‌دهد که حجم تخلفات انتظامی در دادسرای کانون وکلای دادگستری افزایش یافته و این موضوع نگرانی‌هایی را در خصوص سلامت حرفه‌ای وکالت و اعتماد عمومی ایجاد کرده است که نیازمند بررسی دقیق و واکنش جدی نهادهای مسئول است.

دادورزی: بیشترین نوع تخلفات در این استان در چه زمینه‌هایی است؟

امیدوار: براساس شواهد موجود بیشترین تخلفات وکلا عمدتاً شامل؛ عدم تنظیم دقیق قرارداد، عدم حضور در جلسات دادگاه بدون اطلاع‌رسانی قبلی، تمرکز فعالیت در محل غیراشتغال است.

دادورزی: آیا شرایط اجتماعی و اقتصادی می‌تواند بر رفتار حرفه‌ای وکلا و بروز تخلفات اثرگذار باشد. اگر بله چگونه باید با این واقعیت مواجه شد؟

امیدوار: بدون شک شرایط اجتماعی و اقتصادی جامعه می‌تواند بر رفتار حرفه‌ای وکلا اثرگذار باشد. وکلا به عنوان بخشی از پیکر فعال جامعه از تحولات اقتصادی، فشارهای معیشتی، نابرابری اجتماعی و حتی بی‌ثباتی‌های فرهنگی و سیاسی تأثیر می‌پذیرند. این تأثیرات ممکن است در برخی موارد، زمینه‌ساز خطاهای حرفه‌ای یا تقلیل حساسیت نسبت به اصول اخلاقی و صنفی شود. برای مثال در شرایطی که هزینه‌های زندگی افزایش و درآمد‌های حرفه‌ای کاهش یافته است، ممکن است برخی وکلا در معرض وسوسه پذیرش پرونده‌هایی قرار گیرند که با اصول حرفه‌ای یا تعهدات اخلاقی‌شان هم راستا نیست. یا در فضایی که اعتماد عمومی به نهادهای رسمی تضعیف شده ممکن است برخی افراد نسبت به رعایت دقیق مقررات صنفی بی‌انگیزه شود.

اما مواجه با این واقعیت، نه به انکار آن ممکن است و نه با سهل‌انگاری در برابر تخلف؛ راهکار در پذیرش واقع‌بینانه این تأثیرات و تقویت ساز و کارهای حمایتی و پیشگیرانه درون نهاد وکالت است.

دادورزی: یکی از دغدغه‌های جامعه وکالت، استقلال نهاد انتظامی از سایر ارکان کانون است. چه ساز وکارهایی برای حفظ این استقلال در بوشهر وجود دارد؟

امیدوار: دلهره‌ای کاملاً به جا که ریشه در ضرورت بی‌طرفی، شفافیت و سلامت رسیدگی‌های انتظامی دارد. در کانون وکلای دادگستری بوشهر این استقلال نه تنها به رسمیت شناخته شده بلکه از ساز و کارهای مشخصی تقویت می‌شود.

نخست آنکه دادستان انتظامی از میان وکلای خوش سابقه و براساس معیارهای صلاحیت حرفه‌ای و اخلاقی انجام می‌شود. این فرایند با رعایت اصل شایسته سالاری، زمینه ساز انتخاب فردی است که بتواند فارغ از ملاحضات صنفی یا شخصی وظایف نظارتی خود را ایفاء کند.

دوم. در ساختار اجرای کانون بوشهر، دادستان انتظامی در تصمیم‌گیری‌ها و رسیدگی‌ها، از استقلال عملی برخوردار است. هیچ یک از اعضای هیأت مدیره یا سایر ارکان، حق مداخله در روند رسیدگی انتظامی یا اعمال نفوذ در تصمیمات دادستانی را ندارد. این تفکیک وظایف در قوانین و مقررات به صراحت به آن اشاره شده و در عمل رعایت می‌شود .

سوم. گزارش دهی شفاف و پاسخ‌گویی منظم دادستانی انتظامی به جامعه وکالت، موجب تقویت اعتماد عمومی و جلوگیری از هرگونه شک و گمان وابستگی یا جانبداری می‌شود. در بوشهر تلاش شده است تا این نهاد نه تنها مستقل عمل کند، بلکه مستقل دیده شود.

دادورزی: در روند رسیدگی انتظامی، چگونه از حق دفاع وکیل متهم به تخلف حمایت می‌شود تا دچار خدشه نشود؟

امیدوار: در روند رسیدگی انتظامی، حق دفاع وکیل متهم به تخلف کاملاً محترم شمرده می‌شود، ابلاغ منظم، فرصت ارائه توضیحات، حضور در جلسه، دسترسی به مستندات و حق اعتراض به رای، همگی تضمین‌هایی هستند که مانع از خدشه به عدالت می‌شوند. ما معتقدیم که حتی در رسیدگی صنفی، اصل بی‌طرفی و رعایت حقوق دفاعی باید دقیقاً مثل دادگاه رعایت شود.

دادورزی: مهمترین چالش‌های دادستانی در استان بوشهر چیست؟ آیا کمبود منابع انسانی و فنی، تعارض قوانین،ضعف فرهنگ صنفی در این میان نقش پررنگ تری دارد؟

امیدوار: فقدان سیستم یکپارچه ثبت و پیگیری شکوائیه‌ها در حال حاضر فرآیند ثبت ارجاع و پیگیری شکایت انتظامی علیه وکلا، فاقد یک سامانه الکترونیکی منسجم است و این کاستی موجب سر درگمی شاکیان، اطاله دادرسی و همچنین مانع از ایجاد بانک اطلاعاتی دقیق برای تحلیل آماری است.

عدم تمایل وکلا به همکاری از دیگر چالش‌هاست که این بی میلی ناشی از ترس از درگیری‌های صنفی و نگرانی از قضاوت همکاران است.

مورد دیگر اینکه مشتکی عنه در پرونده‌های انتظامی از همکاران مقام تحقیق است. این وضعیت به ویژه در کانون‌های کوچکتر گاه محافظه کاری در رسیدگی می‌شود.

دادورزی: گاهی گفته می‌شود برخی تخلفات از ضعف آموزش‌های بدو ورود وکلا ناشی می‌شود آیا تقویت آموزش‌های اخلاق حرفه‌ای و انتظامی را ضروری می‌دانید؟

امیدوار: بسیاری از تخلفات، نه از سوء نیت، بلکه از ناآگاهی یا ضعف در آموزش‌های بدو ورود ناشی می‌شوند اگر وکیل از همان ابتدا، با حدود مسئولیت، اصول رفتاری و تبعات انتظامی آشنا شود. احتمال لغزش به مراتب کمتر خواهد بود. آموزش خوب یعنی پیشگیری موثر.

دادورزی: آیا سازوکاری در دادستانی انتظامی بوشهر برای میانجیگری و صلح بین وکیل و موکل بین همکاران قبل از طرح رسمی شکایت وجود دارد؟

امیدوار: ابتدا شکایت در کمیسیون صلح و سازش بررسی و سپس به دادسرا ارجاع می‌شود.  با تشکیل کمیسیون صلح و سازش و طرح شکایت در کمیسیون مذکور، دادستانی و هیئت مدیره زمینه میانجیگری و حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف را فراهم نموده است. این ساز و کار نه تنها از ورود بی‌مورد پرونده‌ها به چرخه انتظامی جلوگیری می‌کند بلکه به حفظ حرمت حرفه‌ای و ترمیم روابط کمک می‌کند.

دادورزی: اگر بخواهید چشم‌اندازی برای پنج سال آینده دادستانی انتظامی وکلا در استان بوشهر ترسیم کنید مهمترین هدف شما چیست؟

امیدوار: مهمترین هدف ما پیشگیری هوشمندانه از تخلفات خواهد بود. یعنی حرکت از نظارت صرف، به سمت آموزش، فرهنگ‌سازی، گفت‌وگو و اصلاح باشد. می‌خواهیم دادستانی، نه فقط محل رسیدگی، بلکه مرجع اعتماد صنفی و تکیه‌گاه اخلاق حرفه‌ای باشد، با تقویت آموزش‌های بدو ورود و ایجاد ساز و کارهای صلح و میانجیگری و رسیدگی منظم می‌توانیم از بروز تخلفات جلوگیری کنیم.

دادورزی: چه توصیه‌ای برای وکلای جوان دارید تا از ورود به حیطه تخلفات انتظامی پیشگیری کنند؟

امیدوار: به وکلای جوان توصیه می‌کنم از همان آغاز، آگاهی حقوقی را با اخلاق حرفه‌ای همراه کنند. بررسی و مطالعه قوانین و مقررات وظایف و رعایت دقت در تنظیم قرارداد، حفظ احترام موکل، قضات و کارکنان دادگستری و پرهیز از وعده‌های غیرواقعی و مراقبت در رفتار با همکاران از جمله نکاتی است که مانع از ورود به حوزه تخلفات انتظامی می‌شود. همچنین آشنایی با آئین نامه‌ها، شرکت در دوره‌های آموزش و مشورت با وکلای با تجربه می‌تواند چراغ راه باشد.

دادورزی:  اگر قرار باشد یک مطالبه از نهاد وکالت کشور برای بهبود نظام انتظامی مطرح کنید آن مطالبه چیست؟

امیدوار: یکپارچگی و شفافیت رویه‌های انتظامی در سراسر کشور است. این انسجام می‌تواند هم از صدور آرای متناقض جلوگیری کند، هم اعتماد صنفی را تقویت سازد و هم شأن رسیدگی‌های انتظامی را ارتقاء دهد.