هر شریک المال می‎تواند هر وقت که بخواهد، تقاضای تقسیم مال مشترک را کند. مگر در مواردی که تقسیم به موجب این قانون ممنوع یا شرکا به وجه ملزمی ملتزم بر عدم تقسیم شده باشند. این موضوع در ماده ۵۸۹ قانون مدنی مطرح شده است. همچنین در ماده ۵۹۷ قانون بیان شده است که تقسیم ملک از وقف جایز است، ولی تقسیم مال موقوفه بین موقوف علیهم جایز نیست. با استناد به ماده ۵۹۹ قانون مدنی نیز باید گفت که تقسیم بعد از آن که صحیحا واقع شد لازم است و هیچ یک از شرکا نمی‎تواند بدون رضای دیگران از آن رجوع کند.
ماده ۶۰۶ قانون مدنی نیز به این موضوع اشاره کرده و در آن بیان شده است که هرگاه ترکه میت قبل از ادای دیون تقسیم یا بعد از تقسیم معلوم شود که بر میت دینی بوده است، طلبکار باید به هر یک از وراث به نسبت سهم او رجوع کند و اگر یک یا چند نفر از وراث معسر شده باشد، طلبکار می‎تواند برای سهم معسر یا معسرین نیز به وارث دیگر رجوع کند.

 نحوه امکان ثبت تقسیم نامه
در حالت کلی، ثبت تقسیم‎ نامه از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که اگر برای ملکی تقسیم نامه در نظر گرفته نشده باشد، آن ملک مشاع در نظر گرفته شده و هرگونه دخل و تصرف توسط یکی از شرکا بدون اجازه شرکای دیگر غیرقانونی در نظر گرفته می‎شود. بنابراین، در حالت کلی ثبت تقسیم نامه الزامی نیست و نمی‎توان افراد را مجبور به ثبت آن کرد.
همچنین لازم است بدانیم که اگر افراد بخواهند سهم خود را مشخص کنند، می‎توانند از طریق سازمان ثبت، پیگیری های لازم را انجام دهند و به‌صورت رسمی تقسیم‌نامه را ثبت کنند. با این وجود درمی یابیم که تقسیم نامه های غیررسمی دارای اعتبار نیستند و به راحتی قابلیت ابطال دارند و هیچ محکمه ای نیز آن را نمی‎پذیرد.
 شرایط تنظیم تقسیم نامه
با توجه به قانون، تا زمانی که برای یک ملک مشاع، تقسیم نامه تنظیم نشده باشد، هیچ مالکی شش‎دانگ را دارا نخواهد بود و حتماً باید تقسیم ‎نامه ای به این منظور تنظیم شود و برای این کار تمام مالکان باید رضایت داشته باشند. در برخی مواقع، ممکن است مالکان به جای تقسیم نامه رسمی، توافقنامه ای را با هم تنظیم و امضا کرده باشند که همان‎طور که گفته شد، این سند فاقد اعتبار خواهد بود و در این صورت ملک، به صورت قانونی تقسیم نشده است و حتماً باید تقسیم‎نامه رسمی تنظیم شود.

 وصیت‎نامه و ارتباط آن با تقسیم‌نامه
همانطور که می‎دانیم، تقسیم اموال متوفی پس از فوت، از طریق وصیت‎نامه وی صورت می‎گیرد و افراد در ابتدا به وصیت‌نامه مراجعه می‎کنند تا بر اساس آن، اموال به‌صورت عادلانه بین ورثه تقسیم شود. اما در برخی موارد ممکن است وصیت‎نامه وجود نداشته باشد یا در آن نکات نامفهومی در رابطه با نحوه تقسیم دقیق وجود داشته باشد. در این صورت لازم است در رابطه با اموال، تقسیم نامه ای صادر شود تا با استفاده از آن، اموال متوفی به صورت عادلانه بین وارثان تقسیم و به هر شخص، مقداری که باید، اعطا شود.

 تنظیم تقسیم نامه از طرف دادگاه در چه حالتی ممکن است؟
همانطور که بیان شد در حالت کلی، تقسیم نامه توسط خود افراد و با توافق بین خودشان تنظیم می‎شود. اما در صورتی که افراد نتوانند به توافق برسند یا یکی از ذی‎نفعان مانند یکی از وارثان، ادعا کند که تقسیم نامه به‌صورت ناعادلانه در حال تنظیم است، می‎تواند درخواست خود را به دادگاه اعلام کند تا دادگاه پس از انجام بررسی‎های مربوطه، بر اساس قوانین و به صورت عادلانه، اموال را میان ورثه تقسیم کرده و تقسیم نامه ای را با توجه به قانون و حدود اختیارات تنظیم کند.

 تنظیم تقسیم نامه برای اموال غیرمنقول
برای تنظیم تقسیم نامه اموال غیرمنقول، لازم است تمامی اسناد مالکیتی که به متوفی تعلق دارد، از طرف ورثه به دادگاه تقدیم شود تا پس از آن، دادگاه از صحت اسناد و وجود املاک متوفی اطمینان حاصل کند و تحقیقات لازم را انجام دهد و در مرحله بعدی اگر مشکلی در اسناد و مدارک وجود نداشته باشد، باید مدارک مربوط به پرداخت مالیات یا معافیت از آن به دادگاه اعطا شود تا پس از آن دادگاه بتواند به طور دقیق تقسیم‌نامه را تنظیم کند.

 تنظیم تقسیم نامه برای اموال منقول
در صورتی که ورثه یا افراد ذی‎نفع بخواهند اموال منقول را تقسیم کرده و برای آن تقسیم نامه تنظیم کنند، باید درخواست خود را به دادگاه ارائه دهند تا تقسیم نامه رسمی تنظیم کند و برای این کار باید گواهی انحصار وراثت به دادگاه ارائه و نیز هویت خود را احراز کنند تا پس از مشخص شدن اموال متوفی و اعلام آن، ورثه با رعایت مفاد قانونی به توافق بین خودشان برسند و به ثبت سند اقدام کنند.
لازم به ذکر است که اگه تقسیم نامه رسمی تنظیم نشده باشد و یکی از مالکان نسبت به مقدار ملک خود اعتراض داشته باشد، نمی‎تواند از آن توافق‎نامه برای اثبات ادعای خود استفاده کند، چرا که در دادگاه پذیرفته نخواهد بود.

 بررسی نحوه تقسیم ارث با توجه به قانون مدنی
در بسیاری از مواقع این سوال برای افراد پیش می آید که اموال‎شان پس از مرگ به چه کسانی می‎رسد و با توجه به چارچوب قانون مدنی، چگونه تقسیم می‎شود؟
با استناد به مواد ۶۰۰ تا  ۶۰۲ قانون مدنی که در آنها به مسایل مربوط به تقسیم ارث پرداخته شده است، متوجه می‌‎شویم که اگر تقسیم ارث به‌صورت نادرستی انجام شده باشد، امکان ابطال آن وجود دارد و می‎توان آن را تصحیح کرد.
برای مثال در ماده ۶۰۰ قانون مدنی بیان شده است: هر گاه در حصه یک یا چند نفر از شرکا، عیبی ظاهر شود که در حین تقسیم، عالم به آن نباشد، شریک یا شرکای مزبور حق دارند تقسیم را به هم بزنند.
همچنین با توجه به ماده ۶۰۱ قانون مدنی، هرگاه بعد از تقسیم معلوم شود که قسمت، غلط واقع شده است، تقسیم باطل می‎شود و و همچنین با در نظر گرفتن ماده ۶۰۲ این قانون، هرگاه بعد از تقسیم معلوم شود که مقدار معینی از اموال تقسیم‎‌شده مال غیر بوده، در صورتی که مال غیر در تمام حصص مفروزا به تساوی باشد، تقسیم صحیح والا باطل است.

 در چه صورت می‎توان تقسیم نامه ارث را باطل کرد؟
در حالت کلی، در صورت بروز یکی از سه مورد زیر، افراد می‎توانند تقسیم‎نامه ارث را باطل کنند.
حالت اول، زمانی است که اموال غیر بین اموال متوفی تقسیم شود و این به این معناست که مثلا یک پدر قبل از فوت خود قسمتی از اموال خود را بین دو فرزند تقسیم کرده باشد و برای دیگر فرزندان خود مالی را در نظر نگرفته باشد و فرزندان بی‎نصیب، بدون توجه به ذی‌نفعان و وصیت پدر، مال را بین خودشان تقسیم کنند. در این صورت افراد ذی‎نفع صلاحیت دارند و می‎توانند این تقسیم نامه را باطل کنند.
دومین مورد زمانی اتفاق می‎افتد که در تقسیم اموال متوفی بین وراث، مال معیوبی به یکی از وارثان برسد و او از این موضوع خبر نداشته باشد. در این صورت می‌‎تواند تقسیم نامه را باطل کرده و مسئولیت نگهداری آن مال و مالکیت را از خود سلب کند.
آخرین مورد نیز زمانی اتفاق می‎ افتد که سهم ارث به صورت نابرابر تقسیم شده باشد و برای مثال وقتی مادر یک خانواده فوت می‎کند و دارای چهار فرزند با سنین مختلف بوده باشد، به فرزندان کوچک‎تر به دلیل کم بودن سن آنها سهم ارث کمتری داده شود و به بزرگترها سهم بیشتری تعلق بگیرد که افراد ذی‎نفع و کسانی که به نفع‎شان عمل نشده است، می‎توانند علیه این تقسیم نامه اعتراض کرده و تقسیم نامه را ابطال کنند.

 نحوه تنظیم تقسیم نامه عادی زمین
در حالت کلی ورثه می‎توانند به دو روش، تقسیم نامه عادی زمین را تنظیم کنند:
افراز
افراز به این معناست که زمین به بخش‎های مختلف تقسیم شود و برای هر یک از بخش‎های آن، مالک تعیین شود. در واقع با افراز زمین، رابطه مشارکت بین ورثه از بین می‎رود و هر کدام از ورثه، سهم خود را از زمین متوفی می‎گیرند و همچنین برای هر کدام از ورثه، سند جداگانه ای تنظیم می‎شود.
نکته‏ ای که در رابطه با افراز باید بیان کرد، این است که افراز می‎تواند بین خود ورثه و توسط آنها یا توسط دادگاه انجام شود و همچنین برای اجرای آن، حتما باید بین ورثه اختلاف وجود داشته باشد.
علاوه بر آن، مال موضوع متن در تقسیم نامه عادی زمین باید اجزای مساوی را دارا باشد و تنها در این صورت، قابل افراز است. همچنبن انتخاب سهم برای هر یک از ورثه می‎تواند بر اساس تراضی در نمونه تقسیم نامه عادی زمین انجام شود یا به وسیله قرعه صورت گیرد.

 تفکیک
تفکیک به منظور تقسیم مال غیرمنقول به قطعات کوچک‎تر است. تفکیک در مورد مساله‎ای که موضوع آن زمینی هزار متری است و قرار است به قطعات ۲۰۰ متری تقسیم شود، به صورت‎های زیر واقع می‎شود: به منظور تنظیم متن نمونه تقسیم‎نامه عادی زمین یا صدور سند مالکیت مفروزی یا ابطال سند اولیه یا انتقال قطعات تفکیک شده به صورت مفروز و جدا جدا.