دادورزی ـ راضیه عقیلی مهر: تجاوز جنسی یکی از آسیب های اجتماعی است. ممکن است قربانی تجاور جنسی، مستعد آسیب دیگری، از سوی خانواده و نزدیکان خود به دلیل نگرانی از آبرو و تعصبات، باشد و هم اینکه اگر به موقع از سوی نهادهای حمایتی مورد بررسی و درمان قرار نگیرد به خودش آسیب برساند و با شوک روحی و احساس گناه ناشی از این آسیب اقدام به خودکشی کند. در روانشناسی واژه ای عنوان می شود به نام «امپاتی» یعنی خود را به جای دیگران قرار دادن که به منظور درک منطقی و بهتر شرایط افراد در وضعیت های مختلف است. از این رو باید درک کنیم، قربانی تجاوز جنسی در مسیر یک شوک روحی قرار گرفته است و توان فکری و یا بلوغ فکری برای پیگیری قضایی و تظلم خواهی ندارد. از این رو باید از سوی جامعه و به ویژه نهادهای حمایتی مورد توجه قرار گرفته و نسبت به او معاضدت های ضروری انجام گیرد. وقتی این حمایت از سوی جامعه، خانواده و نزدیکان فرد آسیب دیده کمرنگ و یا بی رنگ باشد، او سکوت را به دادخواهی و پیگیری قضایی ترجیح می دهد که اتفاق خطرناکی خواهد بود هم برای فرد قربانی از لحاظ روحی و جسمی و هم امن شدن مسیر سواستفاده گران و فرد متجاوز برای تکرار جرم خود و به دام انداختن قربانی بعدی. آموزش در این مسیر باید مستمر باشد و ریشه یابی کرد تا بهتر درک کنیم اصلی ترین علت تاخیر در پیگیری قضایی برخی قربانیان تجاوز جنسی چیست؟ همچنین اثبات تجاوز جنسی از سوی قربانی در محاکم دادگستری اگر به موقع و در مسیر درستی مورد پیگیری قضایی قرار نگیرد، دشوار خواهد شد. با این حال این دشواری، نباید موجب شود که قربانی تجاوز به دلیل شرایط ویژه اش با برچسب عدم ناتوانی در اثبات جرم تجاوز جنسی از سوی مرتکب در محاکم دادگستری و انتظامی به حال خودش رها شود. در این راستا با عادل مقدس وکیل پایه یک دادگستری گفتگویی انجام شد تا در آن به تعریف تجاوز جنسی از منظر حقوقی و عرفی، نحوه پیگیری قضایی قربانیان این آسیب اجتماعی و بررسی عملکرد مقامات قضایی و قانونی در برخورد با این تظلم خواهی پرداخته شود.

دادورزی: تجاوز جنسی را تعریف کنید؟ از منظر قانونی و عرفی؟

مقدس: تجاوز یا آزار جنسی بحثی است که امروزه در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است. قربانیان این نوع جرایم اغلب کودکان و بانوان، به ویژه بانوان شاغل در محیط های اجتماعی و کودکان کار هستند. در قوانین ایران، تعریف دقیقی از تجاوز یا آزار جنسی و مصادیق آن ارائه نشده است. تجاوز جنسی، علاوه بر آن که نظم عمومی و اخلاق را به خطر می اندازد، عواطف و احساسات انسان را جریحه دار می کند و چه بسا تا سالیان سال، قربانیان این رفتار در دام بیماریهای روحی و روانی، سخت گرفتار شوند. در بیشتر موارد، تجاوز جنسی را عملی تعریف کرده اند که از سوی مرد علیه زن انجام می گیرد. ولی باید در نظر داشت، بزه دیده های تجاوز جنسی، لزوماً زنان نیستند و ممکن است مردان نیز بزه دیدۀ این نوع جرایم قرار گیرند. لذا بدلیل اینکه ما در قوانین ایران تعریف درستی از تجاوز جنسی نداریم، در عرف جامعه نیز بعضاً با تعاریف متعددی روبرو می باشیم و هر شخصی براساس شرایط اجتماعی و فرهنگی تعریف خاصی از تجاوز جنسی دارد. شخصی ممکن است نگاه آزاردهنده یک مرد را به زن، تجاوز جنسی بداند و شخص دیگری آن را در قالب تجاوز جنسی قرار ندهد. بر همین اساس برخی حتی از قوانین کشورهای دیگر برای تعریف تجاوز جنسی در کشور ما استفاده می کنند. همه ی این ها به دلیل عدم وجود تعریف دقیق و شفاف از تجاوز جنسی در قوانین است.

دادورزی: قربانی تجاوز جنسی که اغلب زنان و کودکان هستند برای احقاق حقوق خود در راستای پیگیری قضایی باید چه اقدامی را انجام دهند تا نتیجه بخش باشد و به حق مطلوب خود در مقابل این ظلم برسد؟

مقدس: در علم نوین حقوق کیفری و جرم شناسی، اندیشمندان قائل به این هستند که نباید تنها به فکر درمان بود، بلکه می بایست قبل از آن پیشگیری را به عنوان مهم ترین راهکار برای کاهش وقوع جرم مدنظر قرار دهیم. آموزش در مورد مسائل اجتماعی و فرهنگی در سطح جامعه که می تواند آموزش های مربوط به مسایل جنسی را نیز در خود داشته باشد، به طور حتم به کاهش تجاوز جنسی می انجامد. مشکل اساسی در کشور ما از سالها قبل، به نظر ریشه در ارائه آموزش صحیح و لازم در مورد مسائل جنسی دارد. این واقعیت می تواند دلایل متعددی داشته باشد. بیشترین آن ها شاید ناشی از فضای بسته ای باشد که در جامعه برای بازگو کردن مسایل جنسی وجود داشته و دارد. چرا که همواره ذکر مسائلی در مورد آموزش های جنسی و حتی آسیب هایی که از این رفتار مجرمانه، خصوصاً به زنان وارد می شود، با رعب و وحشت و نگرانی از واکنش های پیرامونی بعد از بیان آن، همراه بوده است.

در دوره های مختلف کمتر پیش آمده فضای جامعه پذیرای آسیب دیده های جرایم جنسی با یک ذهن عاری از پیش داوری باشد. نتیجه ای که این شرایط حاکم در جامعه دارد، باعث می شود، شخص آسیب دیده نتواند به راحتی هرگونه تجاوز جنسی به خود را بازگو کند. در سالهای اخیر، بخشی از جامعه ـ به ویژه فعالان امور زنان ـ در تلاش هستند تا این شرایط را برای آسیب دیدگان جرایم جنسی ایجاد کنند. لیکن هنوز تا ایجاد چنین فضای امنی فاصلۀ زیادی داریم. بهترین راه حل شاید تدوین و ایجاد قوانینی روشن و واضح از سوی حاکمیت در مورد تجاوز جنسی باشد. یا حداقل تبیین قوانین موجودی که مربوط به آزار جنسی است. یکی از شیوه ها حتماً عادی سازی و ایجاد فضای امن برای ارائه و بازگو کردن آسیب های اجتماعی و تجاوزهای جنسی است. هرچه بیشتر آسیب دیدگان از مسایل جنسی به بازگو کردن این موارد بپردازند و از مراجع قانونی تقاضای پیگیری آن را داشته باشند، امید بیشتری برای رفع این ناهنجاری اجتماعی وجود خواهد داشت. البته که باید در نظر داشت، طرح این مسائل به شکل غیرواقعی که در سال های اخیر بعضاً شاهد آن هستیم، می تواند ضربۀ مهلکی به بدنۀ این خواست اجتماعی وارد آورد. مهم است که طرح این مسائل (تجاوزهای جنسی علیه اشخاص)در فضایی امن، در مراجع قانونی و به دور از حواشی معمول باشد. همچنین طرح این مسائل در فضاهای رسانه ای می بایست با دقت فراوان منعکس شود. چراکه شخص آسیب دیده در ادامه به جامعه باز می گردد و شرایط باید برای ورود آن شخص مهیا باشد. حتی مجرم در این جرایم نیز ـ به عنوان یک بیمار از منظر جرم‌شناسی ـ حق ادامه حیات دارد. شرایط می بایست برای اصلاح و بازپروری او نیز مهیا باشد تا بتواند به جامعه بازگردد.

دادورزی: آیا از سوی نهاد حقوقی و نظام قضایی ایران اقدامی ملموس و موثر برای درمان و حمایت قربانیان تجاوز جنسی از لحاظ روحی و روانی و آسیب های جسمی انجام می گیرد؟

مقدس: مراجع قانونی می بایست بستر مناسبی را برای آسیب دیدگان از تجاوزهای جنسی پدید آورند. اینکه شخص آسیب دیده در بازگو کردن آسیب های وارد شده به خود دچار ترس و وحشت نشود، بسیار مهم است. عدم وارد کردن اتهام به شخص آسیب دیده در زمان بازگو کردن آسیب های جنسی به خود و عدم ذکر تقصیرهای احتمالی از رفتار او باید مورد توجه مقامات قضایی باشد. باید در نظر داشت که این شخص در آن زمان به لحاظ  روحی و جسمی متحمل خساراتی شده است که می تواند تا آخر حیات خود آنها را همراه داشته باشد. لذا ایجاد فضای امن در راستای التیام این آسیب ها می تواند به او و جامعه کمک کند. ایجاد شعب خاص در محاکم دادگستری که آموزش های لازم را در جهت برخورد با این اشخاص دیده باشند، بسیار حائز اهمیت است. وجود مشاور و روانشناس در کنار آسیب دیده تجاوز جنسی در حین رسیدگی، می تواند به طور قطع کمک زیادی به رسیدگی در این جرایم داشته باشد. شخص آسیب دیده از جرایم جنسی باید اطمینان پیدا کند، جامعه در کنار او قرار دارد و مراجع قانونی ـ به ویژه قضایی ـ می توانند به عنوان نمایندگان بیدار جامعه، نقش بسزایی در این امر داشته باشند. اگر شخص آسیب دیده از این جرایم جنسی، حس کند جامعه در کنار او قرار دارد، در همان ابتدا بخش زیادی از این آسیب ها می تواند بهبود پیدا کند. ولی اگر شخص آسیب دیده، این حمایت ها را حس نکند و نبیند، علاوه بر آسیب هایی که از وقوع تجاوز جنسی متحمل شده است، آسیب های دو چندانی نیز از این عدم توجه به او وارد می شود. حتی عدم رعایت این امر می تواند فرجام تاسف باری برای شخص و جامعه داشته باشد. آسیب ناشی از عدم اطمینان از اینکه جامعه و مراجع قانونی در کنار شخص آسیب دیده قرار می گیرند یا او را به حال خودش رها می کنند، اغلب می تواند به شدت غیرقابل جبران تر از خود تجاوز جنسی باشد.

• منبع خبر : پایگاه خبری دادورزی