وصی فردی است که موصی یا همان متوفی، او را برای اجرای وصایای خود تعیین می‎کند.این وصایا، گاه ناظر به سرپرستی کودکان یا اداره اموال و تصفیه ترکه یا تملیک مال معین یا اجرا و انجام تشریفات مذهبی و کفن و دفن متوفی و ادای واجبات است و این اعمال، از سوی وصی، گاهی بر دوش شخص حقیقی یا بر عهده شخص حقوقی، قرار داده خواهد شد.
اقسام وصایت
اقسام وصایت شامل وصایت به ترتیب و وصایت به انتخاب وصی است.
وصایت به ترتیب
موصی اختیار دارد چند نفر را به نحو ترتیب به عنوان وصی معین کند. مثلا بگوید اول «محمد» وصی باشد و اگر او فوت کرد یا به هر نحو قادر به انجام امور مورد وصایت نبود، مثلا دچار بیماری یا جنون شد یا در انجام وصایت خیانت کرد و از سمتش برکنار شد، «جواد» وصی باشد و اگر هر یک از این اتفاقات برای «جواد» افتاد، «مریم» وصی باشد و همینطور سایر افراد.
وصایت به انتخاب وصی
موصی می‌تواند به فردی که به عنوان وصی انتخاب می‌کند، این اختیار را واگذار کند که برای پس از فوت خود او، وصی دیگری تعیین کند تا اموری مثل اداره‌ اموال متوفی که خود او وظیفه‌ اداره و انجام آن را داشته است، وصی انتخابی پس از او انجام دهد.
اختیارات و تکالیف وصی
قوانین جاری کشور، برای هیچ یک از مقامات رسمی، حق نظارت بر اعمال وصی را قرار نداده است.بنابراین وصی باید طبق وصیت‎نامه هر عملی را که موصی بر ‌عهده‌ او قرار داده است، انجام دهد.
حال اگر وصی طبق وصیت متوفی رفتار نکند، قاعدتا باید برکنار ‌شود و مسئول جبران همه خسارت‌های وارده نیز خود او خواهد بود.در صورت برکنار شدن وصی به علل ذکرشده، دادگاه مکلف است فرد دیگری را به عنوان وصی تعیین کند که در این حالت، وصی تعیین شده از سوی دادگاه دیگر قابل تغییر و تبدیل نیست، مگر اینکه خیانت او اثبات شود.
آیا امکان تفویض وصیت توسط وصی به دیگری وجود دارد؟
همان‎گونه که ذکر شد، در صورت داشتن اختیارات، وصی می‌تواند شخصی را به عنوان وصی بعدی تعیین کند. اما وقتی وصی جدید، دارای تمام اختیارات، حقوق و تکالیف وصی قبلی خواهد شد که فوت کرده یا به علتی نتواند امر مورد وصایت را انجام دهد، با این اوصاف، وصی نمی‌تواند حقوق و تکالیف خود در زمان حیاتش را به شخص دیگری واگذار کند و علت این امر، آن است که هدف اصلی متوفی از انتخاب و تعیین وصی برای امر وصایت، نه تنها انجام امور بوده، بلکه ویژگی‌های شخصیتی وصی را نیز مدنظر قرار داده است.البته واگذاری حقوق و تکالیف امور وصایت به شخص دیگری، در صورتی که موصی (وصیت‌کننده) به روشنی چنین اجازه‌ای را در وصیت‌نامه داده باشد، صحیح و فاقد اشکالی خواهد بود. با تمام ممنوعیت‎های اشاره شده، وصی می‌تواند شخصی را به عنوان وکیل یا نماینده‌ خود انتخاب کند تا امور را انجام دهد. طبق قاعده، هر عملی را که فرد می‌تواند خودش انجام دهد، تعیین وکیل در آن امر نیز امکان‌پذیر است.البته در این مورد نیز اگر موصی در وصیت‌نامه ذکر کرده باشد که وصی حق تعیین وکیل برای خود را ندارد، وصی دیگر نمی‌تواند برای خود وکیل تعیین کند. چرا که موصی چنین حقی را از او گرفته است.
وصف امانت در تعهدات وصی
امین بودن وصی به این معناست که اموال فرد دیگر در دست او، همانند امانت قرار دارد و ید وصی امانی است.لذا اگر اتفاقی برای آن مال بیفتد، مثلا اگر معیوب شود یا از بین برود، تا زمانی که فرد امین مرتکب تقصیر نشده و کارهایی که برای مراقبت از مال لازم بوده است را انجام دهد، مسئول جبران خسارت نیست.
نحوه عزل وصی از مقام وصایت
با وقوع شرایط ذیل، وصی از مقام وصایت قابل عزل خواهد بود:

چنانچه وصی مرتکب خیانت در امانت شود: طبق ماده ۸۵۸ قانون امور حسبی، وصی نسبت به اموالی که بر حسب وصیت در ید اوست، حکم امین را دارد و ضامن نمی‎شود؛ مگر در صورت تعدی یا تفریط.بنابراین با خیانت وصی در مال موصی، وصایت او باطل می‎‏شود. حتی در صورت باقی بودن وصایت، وصی نسبت به مال مورد وصیت در مقابل ورثه و اشخاص ذی‎نفع به میزان خسارت مسئول است.

اگر وصی به وظایفی که بر عهده او گذاشته شده است، عمل نکند: طبق ماده ۸۵۹ قانون امور حسبی، وصی باید طبق وصایای موصی رفتار کند. در غیر این صورت، ضامن و منعزل است.

همچنین چنانچه وصی در تربیت و نگهداری از مولی علیه کوتاهی کند و در صورت عارض شدن جنون بر وصی و صدور حکم حجر به گونه‎‌ای که امیدی به برطرف شدن آن نباشد، از مقام وصایت قابل عزل خواهد بود. طبق ماده ۴۷ قانون امور حسبی، در مورد دعوی خیانت یا عدم لیاقت و سایر موجبات عزل وصی یا قیم یا ضم امین، ترتیب رسیدگی مطابق مقررات این قانون است و‌ حکمی که در این خصوص صادر می‌شود، مطابق قانون آیین دادرسی مدنی، قابل تجدیدنظر و فرجام است.

 چند نکته مهم در خصوص عزل وصی و انعزال وصایت
اگر پدر در زمان حیات خود، مادر را شایسته برای ولایت فرزندان نداند و از این رو، برای امور فرزندان خود وصی تعیین کرده باشد، اما بعد از فوت پدر، مادر ادعا کند که صلاحیت ولایت بر فرزند خود را دارد،. در این فرض، اگر دادگاه هم مادر را صالح به این امر تشخیص دهد، با احراز صلاحیت مادر برای ولایت، حکم به انعزال وصی تعیین شده خواهد شد.

همچنین اگر وصایت مقید به وصفی باشد که مورد نظر متوفی بوده، زوال آن وصف در وصی موجب انعزال او می‎شود که البته با رفع آن مانع، وصی مجددا می‎تواند به کار خود ادامه دهد.
چه اشخاصی می‎توانند دعوای عزل وصی را مطرح کنند؟
در صورت وجود هر یک از موارد عزل برای وصی که در مطالب فوق ذکر شد، هر فرد ذی‎‏نفع در وصیت یا نماینده قانونی او می‎تواند دعوای عزل وصی را از دادگاه بخواهد.به فرض، هر زمان که وصی مامور اداره ثلث اموال و دارایی موصی شود، اما در انجام تکالیف و موضوع وصیت کوتاهی کند یا وظایف محوله را انجام ندهد، وراث یا نماینده آنها می‎توانند اقدام به طرح دعوی عزل وصی از وصایت کنند.
دادگاه صالح و مدارک مورد نیاز برای طرح دعوای عزل وصی
برای پیگیری و مطرح کردن دعوای عزل وصی، اشخاص می‎توانند با پرداخت هزینه دادرسی مطابق دعاوی غیرمالی که هزینه دادرسی آن در سال ۱۴۰۰ از مبلغ ۴۰ تا ۱۸۰ هزار تومان تعیین شده است، در دادگاه خانواده دعوای خود را مطرح کنند. چرا که رسیدگی به این نوع دعوا بنا به بند ۱۳ از ماده ۴ قانون حمایت خانواده، در صلاحیت دادگاه‎های خانواده است.مدارکی که برای طرح این دعوا مورد نیاز خواهد بود، عبارت از تصویر مصدق وصیت‎نامه، تصویر مصدق گواهی فوت و مدارک هویتی است.در صورت نبود هر یک از مدارک و اسناد بالا می‎توان یکی از این موارد شامل درخواست استعلام، تحقیقات محلی، شهادت شهود و مطلعان و شماره پرونده استنادی را جهت اثبات عدم انجام امر وصیت یا تخلف از امر وصیت به دادگاه ارائه داد.