اگر ملکی در اداره ثبت اسناد و املاک به صورت رسمی ثبت نشده باشد، معلوم است که سند رسمی نیز ندارد. اگر هم در مورد مالکیت این‎گونه املاک اختلافی ایجاد شود و شخصی که آن را خریده یا به نحو دیگری تملک کرده، بخواهد مالکیت خود را اثبات کند، لازم است دعوایی را با خواسته اثبات مالکیت خویش در دادگاه حقوقی مطرح کند. دادگاه حقوقی هم در صورت وجود دلایل و مستندات کافی برای خواهان مانند تصرف ملک، مبایعه‌نامه عادی و شهود در صورتی که مالکیت خواهان را احراز کند و مسلم بداند، حکم به ثابت شدن مالکیت او صادر می‌کند.

خواهان کسی است که به نحوی، ادعای مالکیت یک ملک را دارد و خوانده نیز کسی است که ملک ثبت‌نشده را به خواهان فروخته است و اگر هم افراد قبلی وجود داشته باشند که با هم خرید و فروش به همین شکل و بدون سند رسمی انجام داده باشند، باید طرف دعوا قرار بگیرند. این نوع دعوا، یعنی دعوای مربوط به مال غیرمنقول در دادگاه محلی که ملک در آن حوزه واقع شده است، رسیدگی می‌شود. حکم اثبات مالکیت، اعلامی است، یعنی نیازی به صادر شدن اجراییه ندارد و پس از اینکه حکم قطعی شود، محکوم‌له به‏ عنوان مالک رسمی ملک، می‌تواند از مزیت‌های رای استفاده کند. خواسته اثبات مالکیت نسبت به املاک ثبت‌شده، قابل استماع نیست؛ زیرا طرح دعوای اثبات مالکیت نسبت به ملکی که سند رسمی دارد، برخلاف قانون است و معمولاً دادگاه‌ها در این خصوص قرار عدم استماع دعوا صادر می‌کنند. برای اثبات مالکیت نیز نیازی به وجود مبایعه‌نامه و قرارداد وجود ندارد؛ بلکه مالکیت ممکن است به شکل‌های مختلف مثلا از طریق ارث منتقل شده باشد. در مورد ملکی که ثبت رسمی نشده و در تصرف شخص دیگری است، مدعی دعوای اثبات مالکیت می‌تواند دعوای اثبات مالکیت و خلع ید را به‏ صورت همزمان مطرح کند.