یکی از تقسیم بندی‌های اموال، تقسیم آن‌ها به اموال مادی و اموال غیر مادی است که با توجه به تفاوت‌های مهمی که میان این دو گروه از اموال، وجود داشته، واجد آثار مهمی در روابط حقوقی افراد بوده و لذا، لازم است تا مورد بررسی دقیق قرار گیرد.

اموال مادی چیست؟

یکی از مفاهیم پایه و اصلی که در علم حقوق و حقوق مدنی مطرح می‌گردد، مفهوم اموال بوده که جمع کلمه مال می‌باشد. اموال، در یک تقسیم بندی، به اموال مادی و غیر مادی، تقسیم شده که هر کدام از این تقسیم بندی‌ها، خود، دارای انواعی بوده که تفاوت‌های مهمی را با یکدیگر دارند.

از نظر حقوقی، مال به چیزی گفته می‌شود که مفید بوده و نیازی را برآورده کند و قابل اختصاص یافتن به شخص معین یا ملت مشخصی باشد. به علاوه، برای آنکه چیزی، مال محسوب گردد، از نظر قانون یک کشور نیز باید مشروع و قانونی، تلقی گردد.

بنابراین، اگر چیزی وجود داشته که مفید نبوده و نیازی را برآورده نکند، مانند یک دانه گندم؛ و یا اینکه، قابل اختصاص یافتن به شخص یا ملت معین نباشد، مانند خورشید و آسمان؛ و یا از نظر حقوق یک کشور، مشروع و قانونی نباشد، نظیر شراب در حقوق ایران، در این صورت، نمی‌توان آن را مال نامید.

اموال مادی، گونه‌ای از اموال هستند که در جهان خارج، دارای یک وجود مادی و محسوس بوده و می‌توان آن را با چشم دید و به آن‌ها اشاره نمود. مانند خانه، اتومبیل و اموال و مشترکات عمومی مانند معابر و دریاها.

اموال غیر مادی چیست؟

در گذشته، اموال، صرفا به چیزهایی گفته می‌شود که وجود مادی و محسوس داشته و قابل دیدن با چشم بودند، مانند خانه و ماشین. اما، با گذر زمان و پیشرفت جنبه‌های مختلف زندگی و گسترش مفاهیم ذهنی افراد، گونه‌ای خاص از اموال مطرح شدند که امروزه، اموال غیر مادی، نامیده می‌شوند.

اموال غیر مادی، به تمامی اموالی گفته می‌شود که در عالم خارج، وجود عینی و ملموس نداشته، بنابراین، با چشم، قابل دیدن نیستند و در نتیجه، قابل اشاره نیز نمی‌باشند.

با توجه به تعریف فوق، حقوقی که به اعیان تعلق گرفته، یعنی حقوق عینی، مانند حق انتفاع و حق ارتفاق و سایر حقوق مالی، نظیر حق سرقفلی، حقوق مربوط به اموال فکری و معنوی، مانند حق مولف (حقی که تالیف کننده یک اثر ادبی، علمی یا هنری، بر اثر خود دارد) و حق اختراع، در زمره اموال غیر مادی می‌باشند.

تفاوت اموال مادی و اموال غیر مادی

مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین تفاوت اموال مادی و اموال غیر مادی، بحث ماهیت این اموال می‌باشد؛ با این توضیح که اموال مادی، در جهان خارج، یک وجود عینی داشته و قابل مشاهده و اشاره می‌باشند، حال آنکه اموال غیر مادی، این چنین نبوده و صرفا در ذهن افراد، دارای اعتبار و ارزش می‌باشند.

تفاوت دیگر اموال مادی و اموال غیر مادی، در بحث توثیق و وثیقه گذاری این اموال می‌باشد. توضیح آنکه مطابق قانون مدنی، در رهن، موضوع قرارداد، باید عین باشد، در نتیجه، اموال غیر مادی که وجود خارجی نداشته و عین محسوب نمی‌شوند، قابل وثیقه گذاری نیز نبوده و رهن، صرفا، اختصاص به اموال مادی دارد.

در بررسی تفاوت‌های اموال مادی و غیر مادی، باید به عقد بیع یا همان قرارداد خرید و فروش نیز توجه داشت. مطابق قانون مدنی کشور ما، بیع، تملیک عین است که از سوی فروشنده، به خریدار، انجام گرفته و خریدار نیز در مقابل آن عین، عوض معلومی را تحت عنوان ثمن، به فروشنده می‌پردازد. لذا، عقد بیع، در مورد اموال غیر مادی که عین محسوب نشده، قابل انعقاد نبوده که برای انتقال این اموال، باید از دیگر قراردادها استفاده کرد و یا اینکه عقد بی‌نامی را منعقد نمود که تابع ماده ۱۰ قانون مدنی می‌باشد.

تفاوت دیگر اموال مادی و اموال غیر مادی، این است که اموال غیر مادی، اصولا، قابل توقیف نیز نمی‌باشند. بنابراین، نه در اجرای احکام دادگاه و نه در اجرای ثبت، نمی‌توان یک مال غیر مادی را توقیف کرد. با این وجود، در برخی از موارد استثنایی، این اموال نیز توقیف می‌شوند که از مهم‌ترین این موارد استثنایی، می‌توان به سهام با نام اشخاص در شرکت‌ها، اشاره نمود.