خبرگزاری میزان – شهادت عبارت است از اینکه شخصی که اطلاعاتی راجع به یک دعوی دارد، نزد مراجع قضایی بیان نماید. شهادت شهود یکی از مهمترین ادله اثبات دعوی در امور کیفری و حقوقی محسوب می‌شود.

به همین دلیل قانونگذار شرایطی را برای شهادت و شاهدان پیش بینی نموده است که در صورت نبود آنها می‌توان اقدام به جرح شاهد و تعدیل شهود نمود. از همین رو همیشه و در همه حال نمی‌توان به شهادت شهود استناد و اکتفا کرد.

گاه پیش می‌آید شما طرف دعوایی قرار می‌گیرید که طرف مقابلتان اقدام به فراهم آوردن شهود دروغین می‌نماید و قصد دارد با این کار، شما به اتهام انتسابی متهم شده و در مخمصه بیفتید. همین مسئله سبب شده است تا در قانون مسئله جرح شاهد و تعدیل شهود پیش بینی شود.

شرایط قانونی شاهد برای شهادت

به کسی که در مرجع قضایی با توجه به دیده‌ها، شنیده‌ها و محسوسات خود به نفع یکی و به ضرر دیگری اخباری را می‌دهد، شاهد و به عمل او شهادت می‌گویند. که در قانون برای شاهدی که در دادگاه عمل شهادت را انجام میدهد شرایطی ذکر گردیده و تنها در صورت دارا بودن همه این شرایط است که شهادت معتبر خواهد بود و قاضی می‌تواند بعنوان یک دلیل شرعی به آن استناد و بر اساس آن حکم بدهد. در صورت نبود حتی یکی از شرایط می‌توان اقدام به جرح شاهد نمود. از جمله شرایط قانونی شاهد می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

بلوغ

عقل

ایمان

طهارت مولد یا حلال زاده بودن

عدالت

نداشتن نفع شخصی در دعوا

نداشتن دشمنی با طرفین دعوا

عدم اشتغال به ولگردی و تکدی

البته مطابق قانون قدیم، داشتن رابطه خویشاوندی بین شاهد و طرف دعوی یکی از موارد جرح شاهد محسوب می‌شد، اما با توجه به نسخ این قانون، شهادت اقوام و بستگان در دادگاه دیگر با منع قانونی مواجه نیست و در حال حاضر داشتن رابطه خویشاوندی جزء موارد جرح شاهد محسوب نمی‌شود.  ولی در هر حال، تشخیص ارزش و تاثیر شهادت خویشاوندان با دادگاه است و قاضی است که در این مورد تصمیم می‌گیرد. لذا ممکن است که قاضی تحت عنوان مطلع، به اظهارات آنها رسیدگی کند.

بر این اساس، هرگاه در دعوایی به شهادت شهود استناد شود و دادگاه آن را مؤثر در دعوی تشخیص بدهد، در اصطلاح «قرار استماع گواهی گواهان» را صادر می‌نماید و شهادت شهود را استماع می‌کند. قبل از اینکه این شهادت شنیده شود، مسئولیت و مجازات شهادت دروغ به شاهد تفهیم می‌شود و پس از آن، شاهد سوگند داده می‌شود به اینکه حقیقت را بگوید.

جرح و تعدیل شهود

شهادت یکی از مهم‌ترین ادله‌های اثبات در دعوا به شمار می‌رود و قواعد مربوط به شرایط شاهد جزء قواعد آمره به شمار می‌آیند، به این معنا که حتما باید همانگونه که در قانون پیش بینی شده است رعایت شوند. بنابراین در مرحله اول خود دادگاه مکلف است در صورتی که نداشتن شرایط فوق را در مورد یک شاهد احراز نمود، به شهادت اثری ندهد. اما اگر دادگاه از فقدان شرایط مقرر در مورد شاهد بی‌اطلاع بود، فردی که مدعی نبودن این شرایط در شاهد است، باید آن را اثبات نماید که به این عمل جرح گفته می‌شود و چنانچه شاهد رد شود طرف مقابل می‌تواند به دفاع از صلاحیت شاهد بپردازد که به این عمل در اصطلاح تعدیل گفته می‌شود.

تعریفی که قانونگذار برای جرح و تعدیل شهود ارایه کرده است، بدین شرح است: «ادعای فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد مقرر کرده است و از ناحیه طرفین دعوا صورت می‌گیرد».

هنگامی که یکی از طرفین اقدام به جرح شهود طرف مقابل می‌نماید، بدین معنا که مدعی می‌شود یکی از شرایط قانونی شاهد در فرد شهادت دهنده وجود ندارد و دادگاه اقدام به رد صلاحیت وی به عبارتی جرح شهود می‌نماید، مدعی صلاحیت شاهد می‌تواند برای اثبات صلاحیت شاهد جرح شده اقامه دلیل کند که این عمل در اصطلاح حقوقی تعدیل شهود نام دارد.

مدت زمان جرح و تعدیل شهود

بر اساس قانون، جرح شاهد بایستی قبل از ادای شهادت انجام شود. اما در صورتی که پس از شهادت معلوم شود که موارد جرح شاهد وجود داشته‌اند، می‌توان باز هم ایراد جرح شهود را مطرح نمود که در این حالت تا پیش از صدور حکم بایستی جرح شهود انجام گیرد و مطابق قانون، دادگاه موظف است که به موضوع جرح رسیدگی و اتخاذ تصمیم نماید.

البته در صورتی که شاهد از سوی دادگاه رد شود و یا طرف مقابل ادعا کند شاهد موارد جرح را دارد، کسی که شاهد را معرفی نموده می‌تواند اقدام به تعدیل نموده بدین نحو که دلایل خود را برای اثبات صلاحیت شاهد به دادگاه ارائه نماید و دادگاه به آن رسیدگی می‌کند.