اعتماد نوشت: گزارش تازه مرکز آمار ایران با عنوان «گزارش وضعیت فرهنگی و اجتماعی ایران بهار ۱۴۰۲» می‌گوید: در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۷ هزار زن زیر ۱۵ سال ازدواج کردند؛ دقیق‌تر آن ۲۶ هزار و ۹۷۴ دختربچه است.

درباره تولد کودک از مادران زیر ۱۵ سال هم این گزارش آمار تازه‌ای دارد و می‌گوید در این سال بیش از ۱۳۹۰ دختربچه زیر ۱۵ سال مادر شدند و این در حالی است که همین عدد در سال قبل از آن ۱۳۴۹ نفر بوده است. این دو گزاره بخشی از اعداد و ارقام این گزارش تازه است که به نسبت گزارش‌های پیشین اطلاعات کمتری دارد؛ به عنوان مثال پیش‌تر سالنامه آماری ثبت احوال ایران اطلاعات و جزییات بیشتری از ازدواج، تولد و همچنین طلاق کودکان به ما می‌داد و در گزارش خود تفکیکی از زیر ۱۰ سال، زیر ۱۴ سال، زیر ۱۸ سال و آمار و اطلاعات مرتبط به چنین تفکیک سن، استان، شهر یا روستا و مواردی از این دست می‌داد، اما در گزارش تازه خبری از این جزییات نیست و در پایگاه تحول‌یافته سازمان ثبت‌احوال ایران هم دیگر خبری از سالنامه آماری نیست.

البته در ماه‌های گذشته خبری رسمی اعلام و تایید شد و آن هم دستبرد امنیتی به این پایگاه اطلاع‌رسانی و سرقت بخش‌های مهمی از این اطلاعات بود و شاید این تغییرات هم به همین موضوع برگردد هر چند که تاکنون این سازمان اطلاعات و اظهارنظری در این باره نداشته است.

فارغ از این جزییات، اما بیایید به بررسی داده‌های این گزارش بپردازیم و ببینیم درباره موارد مهم ازدواج، طلاق و تولد چه می‌گوید و شرایط جامعه ایران در این زمینه چگونه است؟ پیش از ورود به این بحث، اما خوب است اشاره شود که پیش‌تر و در سه‌شنبه هفته پیش، روزنامه «اعتماد» در گزارشی به بررسی وضعیت کودکان بازمانده از تحصیل براساس همین پژوهش تازه مرکز آمار ایران پرداخته بود که حاوی اطلاعات تازه‌ای در این باره بود و به‌طور خلاصه درباره شرایط محرومیت از تحصیل بخش وسیعی از کودکان ایران هشدار می‌داد.

جمعیت ایران به ۸۴میلیون و ۷۰۰ هزار نفر رسید

پیش از پرداختن به جزییات این گزارش، اما گزیده اطلاعات را به نقل از همین گزارش مرکز آمار ایران بررسی کنیم؛ گزارش می‌گوید بر اساس نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ و پیش‌بینی‌های جمعیتی متکی بر آن جمعیت کشور از ۸۱۰۵۳ هزار نفر در سال ۱۳۹۶ به ۸۴۷۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است؛ به عبارت ساده‌تر این گزارش می‌گوید جمعیت ایران در سال ۱۴۰۱ به ۸۴ میلیون و ۷۰۰هزار نفر رسیده است.

علاوه بر این اطلاعات این گزارش می‌گوید طی دوره مورد بررسی نسبت جنسی در بدو تولد از ۱۰۶/۱ در سال ۱۳۹۶ به ۱۰۷/۰ در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است. نسبت جنسی در بدو تولد در بهار ۱۴۰۲ رقم ۱۰۸/۰ بوده که نسبت به فصل قبل و فصل مشابه سال قبل به ترتیب ۱۰/۹ و ۱/۷ واحد افزایش داشته است. اما نسبت جنسی دقیقا چه تعریفی دارد؟ در بخش‌های نخست این گزارش در این باره آمده است: «نسبت جنسی عبارت است از حاصل تقسیم تعداد تولد‌های زنده ثبت شده نوزادان پسر در یک‌سال بر تعداد تولد‌های زنده ثبت شده نوزادان دختر در همان سال که در عدد ۱۰۰ ضرب می‌شود.»

کاهش تولد در ایران با وجود برنامه‌ریزی و صرف بودجه‌های فراوان

موضوع دیگر، اما زاد و ولد است که حالا به یکی از دغدغه‌های مسوولان و برنامه‌های جدی کشور تبدیل شده و هزینه‌های تشویقی فراوانی هم برای ترغیب جامعه به افزایش زاد و ولد لحاظ شده است. گزارش در این باره می‌گوید: «تعداد ولادت‌های ثبت شده از ۱۴۸۷۹۲۳ نفر در سال ۱۳۹۶ به ۱۰۷۵۲۳۱ نفر در سال ۱۴۰۱ رسیده است که نشان‌دهنده روندی نزولی است. الگوی کاهشی فرزندآوری در هر دو مناطق شهری و روستایی تکرار شده است.

در فصل بهار ۱۴۰۲ تعداد ولادت‌های ثبت شده به ۲۵۲۶۵۱ نفر رسیده که در مقایسه با فصل قبل و فصل مشابه سال قبل به ترتیب تعداد ۱۱۷۱۲ و ۴۹۹۸ نفر کاهش یافته است.» گزارش همچنین درباره تعداد فوت‌های ثبت شده بر اساس داده‌های ثبت احوال کشور از ۳۷۶۷۳۱ نفر در سال ۱۳۹۶ به ۴۱۸۷۷۰ نفر در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است. در دوره مذکور این رقم در مردان از ۲۱۰۶۹۱ به ۲۳۷۱۱۹ نفر و در زنان از ۱۶۵۹۸۷ نفر به ۱۸۱۶۵۱ نفر رسیده است.

در بهار ۱۴۰۲ تعداد فوت‌شدگان ثبت شده برابر ۱۰۶۵۴۹ نفر بوده است که از این تعداد ۶۰۲۷۴ نفر آن‌ها را مردان و ۴۶۲۷۵ نفر را زنان تشکیل می‌دهند. تعداد فوت‌شدگان ثبت شده نسبت به فصل قبل و فصل مشابه سال قبل به ترتیب ۱۶۰۵ و ۵۱۷۰ نفر افزایش داشته که در مردان و زنان به ترتیب نسبت به فصل قبل ۱۵۸۶ و ۲۷۰۲ نفر و نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱۹ و ۲۴۶۸ نفر افزایش داشته است. میانگین سنی فوت‌شدگان از ۶۳/۸ در سال ۱۳۹۶ به ۶۵.۰ در سال ۱۴۰۱ رسیده است.

میانگین سن مردان و زنان فوت شده در سال ۱۳۹۶ به ترتیب ۶۲/۵ و ۶۵/۴ بوده که این اعداد به ترتیب به ۶۳/۰ و ۶۷.۵ در سال ۱۴۰۱ رسیده است. در بهار ۱۴۰۲ میانگین سنی فوت‌شدگان برابر ۶۴.۹ سال بوده است. تعداد رویداد ازدواج و طلاق در بهار ۱۴۰۲ به ترتیب برابر ۱۳۰۳۰۵ و ۳۸۰۱۳ مورد بوده است.

بر اساس این اطلاع رویداد ازدواج نسبت به فصل قبل ۰/۳۶ درصد افزایش و نسبت به فصل مشابه سال قبل ۹.۳ درصد کاهش و رویداد طلاق نسبت به فصل قبل و فصل مشابه سال قبل به ترتیب ۲۷.۶ و ۱۷.۵ درصد کاهش داشته است. به‌طور کلی، میانگین سن در اولین ازدواج در مناطق شهری همواره بالاتر از مناطق روستایی بوده است. در بهار ۱۴۰۲، میانگین سن در اولین ازدواج در مردان ۲۸/۱ و زنان ۲۳/۹ سال بوده است.

همچنین میانگین سن در زمان ازدواج برای بهار ۱۴۰۲ در مردان ۳۰.۷ سال و در زنان ۲۶.۵ سال بوده است. خلاصه این بخش از گزارش را می‌توان به این صورت جمع‌بندی کرد که با وجود تلاش‌های فراوان برای افزایش ازدواج و همچنین افزایش فرزندآوری، همچنان آمار‌ها در این زمینه با اهداف فاصله فراوانی دارد و در موارد متعددی، روند حرکت دقیقا برعکس آن چیزی است که مسوولان برای آن برنامه‌ریزی و صرف هزینه‌های فراوان داشتند.

آمار تازه کودک‌همسری، کودک‌مادری و کودکان مطلقه

بخش‌های حساس‌تر و چالش‌برانگیز این گزارش، اما آمار ازدواج کودکان، تولد فرزند از مادران کودک و همچنین کودکان مطلقه یا بیوه است؛ این موضوع از این جهت چالش‌برانگیز است که در ایران قوانین و قواعد متعددی درباره آن وجود دارد و در برخی موارد این موضوعات حالت سیاسی پیدا کرده یا به عامل اختلاف بین گروه‌های سیاسی و اجتماعی تبدیل شده است. یک بحث تعریف «کودک» در ایران است که اگرچه کنوانسیون جهانی حقوق کودک هر فرد زیر ۱۸ سال را کودک می‌نامد و ایران هم با یک تبصره به این کنوانسیون پیوسته، اما مسوولان این تعریف از کودک را نمی‌پذیرند.

در کنار آن، اما قانون تازه ثبت شده در ایران یعنی قانون حمایت از اطفال و نوجوانان به شکلی این تعریف را پذیرفته و مشمولان چنین قانونی را به افراد زیر ۱۸ کشانده است؛ به عبارت ساده‌تر اگرچه ایران تاکنون این تعریف که هر فرد زیر ۱۸سال کودک تعریف می‌شود را نپذیرفته، اما در قانون سه سال پیش که مرتبط به حقوق کودک است به کمک گرفتن از دو عبارت «اطفال» و «نوجوانان» به نوعی دامنه قانون را به افراد زیر ۱۸ سال کشانده است.

موضوع دیگر، اما قانون افزایش سن ازدواج در ایران است که در دو دهه گذشته بیش از پیش محل بحث و بررسی قرار گرفته، اما نتیجه آن به این صورت است که در حال حاضر دختران بالای ۱۳ سال و پسران بالای ۱۵ سال براساس قانون به راحتی می‌توانند ازدواج کنند، اما برای زیر این سن شرایط کمکی متفاوت است؛ جمع‌بندی سن ازدواج در شرایط کنونی ایران را می‌توان به این صورت خلاصه کرد که سن قانونی ازدواج ۱۳ سال برای دختران و ۱۵ سال برای پسران است منتها ازدواج دختر کمتر از ۱۳ سال و پسر کمتر از ۱۵ سال «منوط به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح» است.

علاوه بر این ازدواج قبل از بلوغ (۹ سال قمری در دختران و ۱۵ سال قمری در پسران) توسط ولی کودک (پدر و جد پدری) انجام می‌شود. موضوع دیگر، اما تشخیص دادگاه است که بررسی نگاه مسوولان و همچنان روند طی شده نشان می‌دهد که در این زمینه هم تصمیم و رای دادگاه از عرف منطقه تاثیر می‌گیرد.

قابل ذکر است که لزوم اخذ مجوز دادگاه برای ازدواج کودکان زیر سنی خاص هم از سال ۱۳۸۱ وارد قوانین ایران شد و تا پیش از آن تشخیص مصلحت فقط به عهده ولی کودک بود. با این توضیحات، اما سراغ آمار تازه ازدواج و طلاق کودکان برویم و تولد کودک از مادر زیر سنین مختلف را بررسی کنیم. به‌طور کلی در زمستان ۱۴۰۱ به ترتیب تعداد ۲ پسر و ۶۲۲۷ مورد ازدواج دختر کمتر از ۱۵ سال سن ثبت شده است.

آمار تولد کودک از مادر زیر ۱۵ سال به تفکیک فصل

گزارش تازه مرکز آمار ایران اگرچه مادران زیر ۱۰ سال و زیر ۱۳ را ندارد و در این باره اطلاعاتی به مخاطب نمی‌دهد، اما درباره آمار مادران زیر ۱۵ سال آماری به تفکیک فصل دارد. بر اساس این گزارش در زمستان ۱۴۰۱، ۳۰۶ دختربچه زیر ۱۵ سال تولد فرزند داشتند. این آمار برای فصل پاییز، ۳۵۵ مورد، برای تابستان ۱۴۰۱ هم ۳۵۵ مورد و برای بهار این سال هم ۳۷۶ مورد بوده است.

بررسی سالانه این آمار هم به ما می‌گوید که در سال ۱۴۰۱، ۱۳۹۲ دختربچه زیر ۱۵ سال تجربه مادری و تولد فرزند داشتند و سال پیش از آن یعنی ۱۴۰۰، این عدد ۱۳۴۹ مورد بوده است.

نکته کمی متفاوت‌تر، اما سن پدران است؛ در سال ۱۴۰۱، ۶ کودک زیر ۱۵ سال پدر شدند و سال پیش از آن هم این عدد سه نفر بوده است. بخش مهم دیگر، اما ازدواج کودکان است؛ در سال ۱۴۰۱ و براساس همین گزارش تازه مرکز آمار ایران، ۲۶ هزار و ۹۷۴ دختربچه زیر ۱۵ سال ازدواج کردند. این عدد در سال پیش از آن هم ۳۲ هزار و ۶۹۶ نفر بوده است.

درباره پسران هم این آمار می‌گوید که در سال ۱۴۰۱، ۱۵ پسربچه زیر ۱۵ سال ازدواج کردند که در سال پیش از آن هم این عدد ۲۹ نفر بوده است. بخش پایانی، اما طلاق است؛ در سال ۱۴۰۱، ۷۷۹ دختربچه زیر ۱۵ سال از همسران خود طلاق گرفتند که همین عدد در سال پیش از آن یعنی ۱۴۰۰، ۸۵۳ دختربچه بوده است.

درباره طلاق زنان بین ۱۵ تا ۱۹ ساله، اما در سال ۱۴۰۱، به‌طور دقیق ۱۵ هزار ۷۱ زن طلاق گرفتند و این عدد در سال پیش از آن هم ۱۵ هزار و ۱۱۲ نفر بوده است.