فصل سیزدهم قانون مدنی (ماده ۶۸۳-۶۵۶) به موضوع وکالت از جمله تعریف عقد وکالت، شرایط عقد صحیح وکالت، تعهدات وکیل و تعهدات موکل پرداخته است.

به موجب ماده ۶۵۶ قانون مدنی: «وکالت عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین، طرف دیگر را برای انجام امری نایب خود می‌نماید.» و به موجب ماده بعدی «تحقق وکالت منوط به قبول وکیل است.»

طبق قانون وکالت باید در امری داده شود که خود موکل بتواند آن را به‌جا آورد وکیل هم باید کسی باشد که برای انجام آن امر اهلیت داشته باشد. بنابراین طبق قوانین مربوط به وکالت، وکیل کسی است که به موجب انعقاد عقد وکالت صحیح و با تحقق شرایط قانونی مربوطه، نایب فردی دیگر (موکل) در امر یا امور او شده و از جانب موکل حق اقدام دارد.

وکیل باید در انجام این نیابت از جانب موکل، همچون امینی دلسوز در موضوع محوله اقدام کند و از هر گونه اقدامی که باعث خدشه دار شدن این امانت شود، بپرهیزد.

ویژگی‌های وکیل خوب و شایسته

امروزه اکثر مردم به نوعی با مسائل و مشکلات حقوقی مواجه هستند و توانایی تشخیص و انتخاب یک وکیل خوب و متخصص بیشتر از هر زمانی لازم و ضروری است.

در نظام حقوقی ایران وکیل تحت عناوین مختلفی وجود دارد که عبارتند از: وکیل انتخابی، وکل معاضدتی، وکیل تسخیری، وکیل سازمانی، وکیل اتفاقی، وکیل کارآموز، وکیل قوه قضاییه و وکیل حمایتی.

همانطور که از نام آن نیز مشخص است، «وکیل انتخابی» به وکیلی گفته می‌شود که افراد می‌توانند در صورت نیاز به وکیل خوب، آن را شخصاً انتخاب کنند و با تنظیم قرارداد وکالت او را برای دفاع و پیگیری از حقوق خود نایب قرار دهد. افراد در انتخاب این وکیل نیاز به داشتن معیارها و ملاک‌هایی برای یک انتخاب مناسب و تصمیم درست دارند.

انتخاب یک وکیل خوب و شایسته با آشنایی به ملاک و معیار‌های یک وکیل خوب انجام می‌شود. ویژگی‌ها و ملاک و معیار‌های یک وکیل خوب و شایسته طبق قوانین موجود و بررسی‌های انجام شده و تجربیات به دست آمده، عبارتند از:

۱) رعایت مصلحت موکل

به موجب ماده ۶۶۷ قانون مدنی، وکیل باید در تصرفات و اقدامات خود، مصلحت موکل را رعایت کند و از آنچه که موکل صراحتا به او اختیار داده یا بر حسب قرائن، عرف و عادت در اختیار اوست تجاوز نکند.

۲) رعایت امانتداری

بر اساس ماده ۶۶۸، وکیل باید حساب مدت وکالت خود را به موکل بدهد و آنچه را که جای او دریافت کرده است به او رد کند. این ماده دلالت بر لزوم رعایت امانتداری وکیل برای موکل دارد.

یک وکیل خوب باید محرم اسرار موکل خود باشد و هرگز اطلاعات و اتفاقات موکل خود را حتی بعد از ختم پرونده برای دیگران فاش نکند. امانتداری وکیل یکی از مهمترین ویژگی‌های یک وکیل خوب است.

۳) بررسی دقیق پرونده قبل از قبول وکالت و آگاه سازی موکل نسبت به پرونده

یک وکیل خوب قبل از قبول و پذیرش یک پرونده، در یک جلسه مفصل با موکل خود ملاقات خواهد کرد و در مورد موضوع وکالت و جرئیات پرونده با موکل خود صحبت می‌کند. وکیل تمامی اسناد و مدارک ارائه شده از سوی موکل خود را با دقت و حوصله بررسی می‌کند و نتایج احتمالی را با موکل خود درمیان می‌گذارد.

همچنین یک وکیل خوب هزینه‌های دادرسی، حق الوکاله خود، روند پرونده و مدت زمان تقریبی رسیدگی به پرونده را به موکل خود اطلاع می‌دهد تا موکل با یک آگاهی صحیح نسبت به موضوعات مربوط به پرونده خود تصمیم بگیرد.

۴) قدرت تحلیل مسئله

قدرت تحلیل مسائل و تفکر نقادانه یکی از تخصص‌های مهمی است که یک وکیل باید آن را داشته باشد. یک وکیل خوب باید بتواند رویداد‌ها را به‌خوبی تحلیل کرده و رویکردی نقادانه را برای رسیدگی به پرونده در پیش بگیرد.

۵) دانش حقوقی و به روز وکیل

وکیل خوب علاوه بر اطلاعات حقوقی کافی، صلاحیت و تخصص لازم در زمینه موضوع پرونده، با توجه به تغییراتی متعددی که در قوانین و مقررات اتفاق می‌افتد، خود را با قوانین و مقررات جدید همگام می‌سازد و دائما اطلاعات خود را نسبت به قوانین و مقررات و تغییرات آن به روز می‌کند و صرفاً به اطلاعات قبلی خود تکیه نمی‌کند.

۶) تلاش برای احقاق حق موکل در کمترین زمان ممکن و در جریان قرار دادن موکل از روند رسیدگی به پرونده

یک وکیل خوب از هر اقدامی که باعث لطمه زدن به حیثیت فردی و اجتماعی موکلش می‌شود اجتناب می‌کند و تمام تلاش خود را برای دستیابی موکل به حقش در کمترین زمان ممکن ضمن ایجاد اطمینان خاطر به کار ببرد و برای ایجاد این اطمینان خاطر باید موکل خود را در جریان روند دادرسی و رسیدگی به پرونده قرار دهد.

وکیل خوب، حکم دادگاه یا قرار‌ها یا اخطاریه‌هایی که نیاز است، موکل در جریان آن‌ها باشد را به اطلاع وی می‌رساند تا موکل بتواند برای اثبات حقانیت خود، دلایل و مدارکی را تهیه کند و به دادگاه ارائه دهد. عدم اطلاع موکل از این موارد ممکن است موجب صدور حکم به ضرر وی شود.

۷) صداقت با موکل و پرهیز از بیان توانایی‌های غیرقانونی و بلوف

یک وکیل خوب با موکل خود صادقانه رفتار می‌کند، در توانایی‌های خود اغراق نمی‌کند و به موکل خود امید واهی نمی‌دهد، بلکه با توضیحاتی جامع و کامل روند صحیح قانونی و مراحل رسیدگی به پرونده را برای موکل شفاف سازی می‌کند و هرگز با بیان موضوعاتی مانند ضمانت و اطمینان صد در صد سعی در فریب موکل ندارد.

برای یک وکیل خوب نتیجه مثبت یا منفی پرونده تفاوتی ندارد، در هر صورت نتیجه را صادقانه با موکل خود در میان می‌گذارد.

۸) پیشنهاد بهترین، کم هزینه‌ترین و سریع‌ترین راه حل

یک وکیل خوب بعد از بررسی اسناد و مدارک پرونده و گفتگو با موکل باید تمام راه حل‌های قانونی موجود را در نظر بگیرد و بهترین، کم هزینه‌ترین و سریع‌ترین راه حل را به موکل خود ارائه دهد. اگر موکل راه اشتباهی را انتخاب کرد وکیل باید او را به مسیر درست هدایت کند.

۹) برخورد محترمانه با قاضی، وکیل و موکل طرف مقابل

وکیل خوب علاوه بر اینکه همه جوانب را رعایت می‌کند، نهایت احترام را نسبت به موکل، قاضی و طرف مقابل را رعایت می‌کند.

۱۰) تجربه و وکالت تخصصی

با توجه به این که حوزه حقوق مانند بیشتر حوزه‌ها پیچیدگی‌های خاص خود را دارد، وکلایی که با توجه به تجربه و علاقه خود به صورت تخصصی صرفا در یک یا چند موضوع مشغول به فعالیت هستند به دلیل فعالیت تخصصی از تجربه و اطلاعات بیشتری نسبت به وکلایی که در همه حوزه‌ها فعالیت می‌کنند، برخوردارند. به عنوان مثال وکیل بانکی یا وکیل ملکی و وکیل خانواده به دلیل فعالیت تخصصی در این زمینه‌ها به قوانین و مقررات مربوط به این حوزه‌ها تسلط بیشتری دارند و موفق‌تر عمل می‌کنند.

بنابراین در زمان انتخاب وکیل باید به این موضوع دقت شود که وی در چه زمینه‌هایی تخصص و تجربه بیشتری دارد.

۱۱) توجه به جزئیات و دقت بالای وکیل

ویژگی مهم دیگری که هر وکیلی باید داشته باشد دقت بالاست. وکیل خوب باید به همه جزئیات پرونده دقت کند تا بتواند به بهترین و ساده‌ترین راه دست پیدا کند. عدم دقت کافی منجر به این می‌شود که وکیل اطلاعات مهمی از پرونده را نادیده گرفته و به نتیجه مطلوب نرسد. وکیل باید یک شنونده خوب و دقیق باشد تا جزئیات مهم را پیدا کند.

۱۲) روابط عمومی و فن بیان قوی

نظر به محدودیت زمان دفاع در جلسه‌های دادگاه، یک وکیل خوب باید برای دفاع موثر از موکل خود بیانی رسا و نافذ، قلمی خوب (برای تنظیم لایحه دفاعیه) و روابط عمومی قوی برای برقراری ارتباط موثر با موکل وکیل و طرف مقابل داشته باشد. فن بیان خوب یک وکیل در جلسه دادگاه به قدری مهم است که می‌تواند، نتیجه پرونده را عوض کند.
برخی مواقع ممکن است موکل از بیان بعضی جزئیات خودداری کنند و این وکیل است که باید با فن بیان و روابط اجتماعی بالای خود به موکل خود اطمینان کافی بدهد تا در مورد تمام جزئیات پرونده صحبت کند.

۱۳) خلاقیت

یک وکیل خوب، برای ارائه بهترین دفاع در دادگاه، علاوه بر مهارت ارتباطی، توانایی پژوهش و تفکر نقادانه به خلاقیت نیز نیاز دارند تا مسیر پرونده را به‌گونه‌ای پیش برند که زودتر به نتیجه مطلوب برسد.

۱۴) اعتماد به نفس، شجاعت، آرامش و صبر

یک وکیل خوب، وکیلی است که در عین شجاعت و اعتماد به نفس، آرامش و سعه‌صدر داشته باشد، تا بتواند به موکل خود کمک کند و پرونده را به نتیجه برساند.

فردی که با اقداماتی مانند توهین، عصبانیت، شتاب‌زدگی یا بی‌احترامی به شأن دادگاه بخواهد رفتار کند، شایسته وکالت نیست.

۱۵) استفاده از تجربه دیگران و کمک به قاضی جهت کشف حقیقت

یک وکیل خوب علاوه بر اطلاعات خود، در مواقع لزوم از تجارب دیگران نیز برای حل و فصل موضوع کمک می‌گیرد و تمامی همکاری‌های لازم را با قاضی پرونده برای کشف حقیقت و برطرف شدن ابهامات قاضی پرونده انجام می‌دهد.

۱۶) رعایت اخلاق حرفه‌ای

یک وکیل خوب علاوه بر پروانه وکالت باید ویژگی‌های حرفه‌ای، فنی، شخصی و اخلاقی لازم برای وکالت را داشته باشد تا بتواند از حق موکل به خوبی دفاع کند و در جهت پیشبرد عدالت و دادرسی عادلانه موثر باشد؛ بنابراین برای انتخاب یک وکیل خوب و شایسته، صرفا توجه به پروانه وکالت و مجوز از مرکز امور مشاوران حقوقی یا کانون وکلا، کافی نخواهد بود بلکه در نظر گرفتن ویژگی‌های که بیان شد نیز در انتخاب وکیل خوب، لازم است.

از دیگر ملاک‌ها و معیار‌های وکیل خوب می‌توان به ویژگی‌هایی مانند: مهارت رهبری، مهارت تصمیم‌گیری، جلب اعتماد موکل، قاطعیت، تعادل روانی، استقلال فکری، توانایی کار کردن تحت فشار و شرایط سخت، ظاهر مرتب، استفاده از فناوری آموزش همیشگی، تمرکز بر رضایت حداکثری موکل، در دسترس بودن، مقید بودن به مقررات انتظامی، انعطاف‌پذیری و همراهی و هوش عاطفی بالا را نام برد.

با توجه به اینکه انتخاب وکیل مناسب برای پرونده‌های حقوقی نقش بسیار مهمی در نتیجه دارد و می‌تواند نتیجه یک پرونده را کاملا تغییر بدهد. افرادی که قصد انتخاب یک وکیل خوب را دارند باید علاوه بر درنظر داشتن ملاک‌ها و معیار‌هایی که بیان شد، در رابطه با تحصیلات، سوابق وکیل مورد نظر و تخصص او تحقیق کنند.

معمولا در انتخاب وکیل خوب و متخصص، مواردی مانند جنسیت و سن وکیل از عوامل موثر محسوب نمی‌شوند.

مزایای انتخاب وکیل خوب

انتخاب وکیل خوب مزایای زیر را به همراه دارد:

-دستیبای به راهکار قانونی در کمترین زمان ممکن

-صرفه‌جویی در هزینه به جهت استفاده از راهکار درست و جلوگیری از اشتباه

-پیشگیری از ورود خسارات مالی و یا حتی در مواردی خسارت جانی و تبعات غیر قابل جبران

در صورتی که یک وکیل واجد شرایط لازم باشد، نه تنها از طرح شکایت و دعوای بی‌مبنا خودداری می‌کند، بلکه در روند صحیح و قانونی پرونده، افزایش سرعت جریان دادرسی، کشف حقیقت و ماهیت موضوع و پیدا کردن حکم منطبق با آن با دادگاه همکاری می‌کند و در نهایت، صدور رأی منطبق بر موضوع و موافق قانون که موجب افزایش اعتبار قاضی و قوه قضاییه می‌شود را نیز ممکن می‌کند.