موت کورت به چه معناست؟

موت کورت (Moot Court)، به معنای شبیه‌سازی یک دادگاه است. کلمه موت (moot) در دیشکنری کمبریج به معنای به «چالش کشیدن» است.

موت کورت در معنای اصطلاحی، نوعی فعالیت است که در آن دانشجو‌های حقوق در قالب تیم‌های شرکت‌کننده، به بررسی یک پرونده حقوقی ساختگی می‌پردازند و سعی می‌کنند با ایفای نقش‌های حقوقی مانند: وکیل، دادستان، داور، قاضی، نماینده حقوقی دولت یا قربانی و … در دو بخش کتبی و شفاهی با تیم‌های مقابل خود رقابت کنند. به افرادی که در این رقابت‌ها شرکت می‌کنند «موتر» (mooter) گفته می‌شود.

مسابقات شبیه‌سازی دادگاه بر اساس شواهد و سخنانی که پیش از مسابقه در قالب یک متن مشترک به تمام تیم‌ها ارائه می‌شود، برگزار می‌شود. این متن مشترک به «سناریو»، «حقایق پرونده» و یا «پرونده فرضی» معروف است.

طبق تعریف دیکشنری آکسفورد نیز، موت کورت به دادگاه ساختگی گفته می‌شود که در آن دانشجویان حقوق موارد فرضی را به صورت تمرینی مورد بررسی قرار می‌دهند.

دانشگاه آکسفورد «موت کورت» یا دادگاه تمرینی را به مسابقه شبیه‌سازی دادگاه و یک جلسه دادگاه (معمولاً درخواست تجدیدنظر علیه تصمیم‌نهایی) تعریف می‌کند، که در آن شرکت‌کنندگان یک مشکل را تجزیه و تحلیل می‌کنند، در مورد قوانین مربوطه تحقیق می‌کنند و مطالب ارسالی کتبی را آماده و استدلال شفاهی ارائه می‌کنند.

انواع روش‌های شبیه‌سازی دادرسی

در دنیا دو روش برای شبیه‌سازی دادرسی وجود دارد. در ایران هر دو روش را به عنوان موت کورت می‌شناسند، اما این‌ها دو روش مختلف با اهداف متفاوت هستند.

۱) شبیه‌سازی بر اساس پرونده فرضی (moot court)

شبیه‌سازی دادرسی بر اساس پرونده فرضی که هدف آن آموزش دانشجویان بر اساس پرونده فرضی دارای چالش‌های حقوقی است که معمولا دو گروه دو تا پنج نفره از دانشجویان با هدایت یک مربی روی پرونده فرضی تحقیق و لایحه تهیه می‌کنند و در قالب دادستان و وکیل یا وکلای خواهان و خوانده نزد هیئت قضات، لوایح و دفاعیات خود را در دو مرحله ارائه می‌کنند. هیئت قضات هم به عنوان قاضی و در عین حال داور مسابقات ایفای نقش می‌کنند که موقعیت ظریف و پیچیده‌ای است.

۲) شبیه‌سازی بر اساس پرونده واقعی (virtual court)

در روش دادگاه مجازی یا دادرسی‌های شبیه‌سازی شده (mock trial) که در آن بر اساس یک پرونده واقعی، دادرسی شبیه‌سازی می‌شود و عناصر مختلف دادرسی از جمله قاضی و وکیل و دادستان و شاهد و طرفین دعوا حضور دارند و هدف آن بیشتر کمک به رسیدگی‌های قضایی واقعی است. معمولا برای این کار، اتاق دادرسی در دانشکده‌های حقوق تعبیه می‌شود.

ویژگی‌های موت کورت

طبق تعریف مذکور، روایت‌های موت کورت باید دو ویژگی داشته باشد؛ اول اینکه باید فرضی باشد؛ هرچند ممکن است هدف آن حل مسئله‌ای واقعی باشد و دوم اینکه باید تعادل و بی‌طرفی در آن رعایت شود، به‌نحوی که روایت‌گر پرونده خود را جای وکلای خواهان و خوانده قرار داده و استدلال‌های هر دو طرف را در نگارش روایت پرونده درنظر بگیرد.

نحوه برگزاری موت کورت

در این رقابت‌ها، جلسه دادگاه شبیه‌سازی می‌شود و در آن شرکت‌کنندگان یک مشکل حقوقی را بر اساس شواهد و سخنانی که پیش از مسابقه در قالب یک متن مشترک به تمام تیم‌ها ارائه می‌شود تحلیل می‌کنند، در مورد قوانین مربوط به آن تحقیق می‌کنند، مطالب کتبی را آماده و استدلال شفاهی ارائه می‌کنند.

روال موت کورت یا دادگاه تمرینی در مرحله عملی، مشابه روندی است که در دادگاه‌های واقعی دنبال می‌شود؛ قاضی وارد می‌شود، محاکمه‌کنندگان و قاضی به یکدیگر ادای احترام می‌کنند، منشی دادگاه موضوع را اعلام می‌کند، محاکمه‌کنندگان حضور می‌یابند و سپس به نوبت از آن‌ها خواسته می‌شود تا مطالب خود را ارائه کنند، و قاضی سؤال‌های خود را می‌پرسد و مراحل رسیدگی مانند یک دادگاه واقعی تا زمان صدور رای ادامه پیدا می‌کند.

در مسابقات ملی موت کورت، یک پرونده فرضی مربوط به حقوق بین‌المللی کیفری در اختیار تیم‌های شرکت‌کننده قرار می‌گیرد. این تیم‌ها در مقابل تیم قضات که از اساتید برجسته حقوق کشور هستند یک بار در مقام دادستانی و یک بار دیگر در مقام وکیل مدافع متهمان فرضی قرار می‌گیرد.

معلومات حقوقی در کنار نحوه ارائه و نوآوری‌ها و مسائل روان‌شناختی مانند اعتماد به نفس و مهارت زبان انگلیسی برای موفقیت در این شبیه‌سازی‌ها ضروری است.

موت کورت‌های معتبر بین‌المللی

در حال حاضر موت کورت‌های معتبری در کشور‌های مختلف برگزار می‌شود که دانشجویان حقوق می‌توانند در آن شرکت کنند.

-موت کورت داوری تجاری بین‌المللی ویلیام ویس

در رقابت‌های شبیه‌سازی بین‌المللی ویلیام ویس (Willem C Vis International Commercial Arbitration Moot) شرکت‌کنندگان این فرصت را دارند که همتایان خود از سرتاسر جهان را ملاقات کنند.

موضوع این موت اختلاف ناشی از قرارداد بیع بین دو کشوری است که عضو کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره قرارداد‌های بیع بین‌المللی کالا‌ها هستند.

پرونده فرضی که هر سال در این موت کورت مطرح می‌شود، به این نحو است که خواهان و خوانده، طرفین قرارداد بیع بین‌المللی هستند و سازوکار حل و فصل اختلافات آن‌ها، داوری تجاری بین‌المللی است.

چهار جایزه در این مسابقه وجود دارد که دو جایزه برای دو لایحه برتر خواهان و خوانده؛ یک جایزه برای بهترین وکیل و دیگری برای بهترین تیم است.

ویس موت با ۱۱ تیم از ۹ کشور کار خود را شروع کرد و در سال‌های بعد، افزایش یافت، به‌طوری که در سال ۲۰۱۶ میلادی، ۳۱۱ تیم از کشور‌های جهان، از جمله تیم ایران، به نمایندگی از دانشگاه علامه طباطبایی، برای بار دوم، در آن حضور یافتند.

-موت کورت حقوق بین‌الملل فیلیپ سی‌جساپ

مسابقات موت کورت جساپ یا رقابت‌های شبیه‌سازی دادگاه حقوق بین‌الملل جساپ (Philip C. Jessup International Law Moot Court Competition) یادواره قاضی فیلیپ جساپ، را می‌توان قدیمی‌ترین و معتبرترین رقابت شبیه‌سازی دادگاه در عالم حقوق بین‌الملل نامید.

این مسابقه، شبیه‌سازی دادرسی‌ها نزد دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) است و صرفاً به حل‌وفصل اختلاف میان کشور‌ها می‌پردازد.

همه ساله دانشجویانی از مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری از سراسر دنیا در این مسابقه شرکت می‌کنند. این مسابقه باتوجه به شرایط خاص هر کشور، در سه مرحله دانشگاهی، ملی و بین‌المللی برگزار می‌شود.

موضوع اصلی پرونده هر ساله مسائل روز عرصه بین‌الملل است وموضوع و طرفین پرونده هم دو دولت فرضی هستند.

نحوه حضور در مسابقه بدین صورت است که هر تیم، در مقام خواهان یا در مقام خوانده، باید متن‌هایی را به‌صورت کتبی آماده کند و در دور‌های مختلف، باید در برابر سایر تیم‌ها و همچنین قضات، به‌طور شفاهی، نکات خود را بیان کند.

کلیه افراد تیم، باید بر مباحث خود و زبان انگلیسی مسلط باشند. تیم باید از نظر دانش حقوق بین‌الملل عمومی در سطح قابل قبولی باشد.

-موت کورت بین‌المللی مالکیت فکری آکسفورد

حوزه حقوقی موت کورت بین‌المللی مالکیت فکری آکسفورد (Oxford International Intellectual Property Law Moot Competition)، مالکیت فکری (IP) است. هدف این رویداد گردهم‌آوردن دانشجویان و وکلای متخصص آی‌پی و تشویق و علاقه‌مندکردن به آی‌پی و موت‌کردن در دانشگاه‌های سراسر جهان است.

در این رقابت، دو لایحه کتبی باید قبل از مرحله شفاهی ارسال شود. همه تیم‌های پذیرفته‌شده در مرحله شفاهی در دو مرحله شرکت می‌کنند؛ یکی به‌عنوان تجدیدنظرخواه و دیگری به‌عنوان خوانده.

قضات تا مرحله نهایی، هیئتی متشکل از حقوقدانان باتجربه در امور مالکیت فکری (وکلای دادگستری، مشاوران حقوقی، وکلای ثبت اختراع یا علائم تجاری، مسئولان ثبت اختراع در انگلستان) هستند. اما در مرحله نهایی، هیئتی متشکل از سه قاضی متخصص IP از دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی انگلیس قضاوت را بر عهده دارند.

قضات قبل از اعلام تیم برنده، بر اساس استدلالات ارائه‌شده دلایل کوتاهی را برای رای خود ارائه می‌دهند.

مراسم افتتاحیه این موت در سال ۲۰۰۳ برگزار شد. محبوبیت جهانی موت آی‌پی در آکسفورد در حال افزایش است و خود را توسط تبلیغات کلامی و توسط کسانی که به دنبال رویداد‌های آی‌پی در وب هستند، به‌خوبی عرضه می‌کند.

دانشجویان مقطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی که هرگز تجربه عملی حقوق نداشته‌اند، امکان شرکت د راین رقابت را دارند. بنابراین، طیف گسترده‌ای از موترها، اعم از کسانی که ممکن است فقط برای یک ترم رشته حقوق را خوانده‌اند، تا کسانی که در حال آموختن دوره ارشد تخصصی در IP هستند، وجود دارد.

-موت کورت ژان پیکته

موضوع رقابت «ژان پیکته» (Jean-Pictet Competition) یک رویداد آموزشی هفتگی در زمینه حقوق بین‌الملل بشردوستانه (IHL) است که برای دانشجویان (حقوق، علوم سیاسی، دانشجویان نظامی و …) در نظر گرفته شده است.

این رقابت شامل «یادگرفتن حقوق خارج از کتاب‌ها» به‌وسیله شبیه‌سازی‌ها و نقش‌آفرینی است و به هیئت داوران این مسابقه اجازه می‌دهد دانش نظری و درک عملی تیم‌ها از IHL را ارزیابی کنند.

موقعیت‌ها بر اساس سناریو‌های فرضی، اما واقع‌گرایانه، پایه‌ریزی شده است. جلسات بین هیئت داوران و یک تیم، هیئت داوران و چند تیم و بین دو تیم متغیر است. شرکت‌کنندگان و هیئت داوران نقش‌هایی دارند که تغییر می‌کند.

تیم‌ها می‌توانند در جلسات فرانسوی زبان یا انگلیسی زبان شرکت کنند. در پایان هر جلسه، فینالیست‌ها در مرحله نهایی بین‌المللی رقابت می‌کنند و جایزه ژان پیکته به بهترین تیم تعلق می‌گیرد.

هر تیم در طول مسابقه (قبل، حین و بعد از آن) با یک سرپرست همراه است. تمام آزمون‌ها در طول مسابقه به‌صورت شفاهی انجام می‌شود و هیچ‌گونه ارائه کتبی به‌غیر از فایل درخواست ثبت نام لازم نیست.

موت کورت نورنبرگ، موت کورت حقوق بین‌الملل دریا‌ها و موت حقوق بین‌الملل تلدرز، موت کورت السا و موت حقوق فضای مانفرد لاخ، از دیگر موت کورت‌های بین‌المللی معروف و معتبر است.

موت کورت در ایران

آموزش مهارت‌های مربوط به تهیه و تنظیم اسناد و لایحه‌های حقوقی، استدلال و دفاع، اخلاق حرفه‌ای و روحیه دفاع از حق و عدالت، از موضوعات مورد نیاز جامعه حقوقی کشور است که استفاده از روش موت کورت می‌تواند این شرایط را فراهم کند. به همین جهت، موت کورت در دانشکده‌های حقوق ایران نیز برگزار می‌شود.

دانشگاه علامه‌طباطبایی، دانشکده حقوق دانشگاه تهران، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق (ع) از فعالان این عرصه هستند، که اقدام به برگزاری رقابت‌هایی در قالب موت کورت بین دانشجویان حقوقی می‌کنند.

دانشگاه علامه طباطبایی از دانشگاه‌هایی بوده که نقش بسزایی در توسعه و ترویج این روش ایفا کرده است. در برگزاری و بومی‌سازی این روش‌ها در کشور پیشتاز بوده و دانشجویان این دانشگاه موفق شدند با شرکت در مسابقات جهانی افتخارات خوبی برای کشور کسب کنند.

تیم موت کورت دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی در مسابقات موت کورت جساپ ۲۰۲۳ شرکت داشته و برای نخستین بار توانست به دور حذفی مسابقات موت کورت جساپ ۲۰۲۳ واشنگتن راه یابد و در میان ۴۸ تیم برتر مسابقات قرار گیرد.

دانشکده‌های حقوق در فرایند برگزاری موت کورت علاوه بر آموزش دانش و مهارت به دانشجویان مسئولیت خود در ارتقا عدالت حقوقی در جامعه را ایفا می‌کنند و به ارائه راه‌حل در پرونده‌های دشوار به قوه قضاییه کمک می‌کنند.

نمونه موت کورت‌های برگزار شده در داخل کشور

-موت کورت با موضوع قتل با عنوان «دادگاه نمادین محاکمه عاملان ترور سردار شهید حاج قاسم سلیمانی» در دانشگاه آزاد اسلامی خراسان رضوی (۱۹ اسفند ۱۳۹۹)

-رقابت میان دانشگاهی موت کورت خراسان با حضور ۲۷ تیم دانشگاهی (اردیبهشت ۱۴۰۲)

-موت کورت دانشگاه آزاد اسلامی خراسان رضوی با موضوعات سرقت و کلاه‌برداری، مواد مخدر و محاربه (خردادماه ۱۴۰۲)

-موت کورت محاکمه سران رژیم صهیونیستی در دانشگاه اصفهان (آذرماه ۱۴۰۲)

-موت‌کورت بنیاد مستضعفان (۳ بهمن‌ماه ۱۴۰۲)

-موت‌کورت ملی پیگیری تحریم‌های یک‌جانبه و تبعیت از آن‌ها در دانشگاه علامه طباطبایی (۱۴ اسفندماه ۱۴۰۲)

هدف برگزاری موت کورت

هدف اصلی رقابت‌های شبیه‌سازی دادگاه، بحث آموزشی و عملی‌سازی رشته حقوق و تقویت قدرت استدلالی دانشجویان این رشته است.

وکلا و دانشجویان حقوق در رقابت‌های دادگاه‌های شبیه‌سازی شده، یاد می‌گیرند چطور در مراجع قضایی بین‌المللی مانند: دیوان بین‌المللی دادگستری طرح شکایت کنند و یا به عنوان وکیل یا مقام رسیدگی‌کننده در این دادگاه‌ها فعالیت داشته باشند.

به‌طورکلی، انواع موت‌کورت‌ها یا شبیه‌سازی دیوان‌های بین‌المللی این کمک را به دانشجویان می‌کند که از سطح مسائل تئوری به سطح عملی برسند. این روش کمک می‌کند تا دانشجویان یاد بگیرند چگونه از منابعی که در اختیار دارند، به‌درستی استفاده کنند.

موت‌کورت با شکل‌گیری کار تیمی، دانشجویان را برای عرصه‌های واقعی آماده می‌کند؛ اینکه چگونه یک تیم را هدایت کنند؛ چگونه هدف تیمی را دنبال کنند و چطور مسائل و مشکلات تیم را حل کنند، از مسائل مهمی است که با شرکت در این نوع مسابقات، به‌صورت ناخودآگاه آموزش داده می‌شود.

در حال حاضر، موت کورت تبدیل به بخش جدایی‌ناپذیر فعالیت‌های آکادمیک حقوقی در دانشگاه‌ها و مراکز و موسسات معروف و معتبر حقوقی دنیا شده است، به نحوی‌که در رشته‌های کارشناسی ارشد و حتی کارشناسی حقوق، واحد موت کورت باید به‌صورت اجباری توسط دانشجویان در دانشگاه‌های اروپا، آسیا و آمریکا گذرانده شود.

فواید برگزاری موت کورت

دلایل و فواید بسیاری برای برگزاری دادگاه‌های شبیه‌سازی وجود دارد از جمله:

-تعامل و تفکر عمیق دانشجویان در موضوعات حقوقی جالب و موضوعی؛

-تقویت مهارت‌های وکالت، تحقیق و نگارش حقوقی؛

-همکاری نزدیک با همسالان و یادگیری از آن‌ها؛

-آموزش سخنرانی، استدلال و فن اقناع مخاطب؛

-آموزش نحوه استفاده از ابزار‌هایی مانند: قانون، رویه قضایی، نوع بیان، نوع ایستادن، تن صدا، چشم در چشم شدن و … برای همراهی قاضی جهت رسیدن به نتیجه مورد نظر؛

-افزایش مطالعه شرکت‌کنندگان؛

-تقویت هنر داستان‌گویی و استدلال شرکت‌کنندگان؛ یادگرفتن هنر زنده ماندن زیر فشار فکری و ذهنی

توانایی کار تیمی، اندیشیدن، شنیدن فعال، استفاده از زبان بدن، توانایی به کارگیری درست اصطلاحات و عبارات محاوره‌ای و حقوقی، مدیریت زمان، توانایی شناخت آداب حضور در دادگاه و تسلط بر اخلاق حرفه‌ای از دیگر فواید این رقابت‌هاست.