دادورزی: بسیاری او را نخستین زنِ وکیل در ایران می دانند. روایات متفاوتی وجود دارد و دو زنِ دیگر هم اولین در این حرفه نامیده می شوند، اما چه اولین باشد و چه نباشد، تاریخ ساز و ماندگار است.

تاریخ دقیق صدور پروانه وکالتش بعد از ۸۵ سال مشخص است، اما تاریخ مرگش نه. ۲۱ فروردین سال ۱۳۱۶ خدیجه کشاورز، پروانه وکالتش را از دست «سید هاشم وکیل» گرفت؛ اولین رئیس کانون وکلای دادگستری در ایران بعد از استقلال این نهاد از عدلیه.

پروانه وکالت پایه دو داشت که به زعم خودش خلاف قانون بود. به مدت هشت سال نیز اجازه فعالیت پیدا نکرد. سال ۱۳۲۵ درخواست پروانه وکالت پایه یک داد و ۲۵ مهرماه همان سال، این پروانه را هم گرفت.

بسیاری از وکلای مرد مخالف بودند و زن را شایسته ردای وکالت نمی دیدند. یکی از اعضای هیأت مدیره کانون وکلا به سید هاشم وکیل اعتراض کرد و گفت: «اگر قرار است این خانم پروانه وکالت بگیرد، من در این حرفه نمی مانم». «آسید هاشم» هم به وکیل معترض پاسخ داد: «اگر اعتراضی دارید، می توانید بروید» و پروانه تاریخی خدیجه کشاورز را صادر کرد.

البته کشاورز هیچ وقت فرصت حضور در دادگاه را پیدا نکرد و آرزوی دفاع از حقوق موکل مقابل قاضی را با خود به جهان دیگر برد.

با مدرک دکتری رشته حقوق از دانشگاه «تولوز» فرانسه فارغ التحصیل شد. نام خانوادگی اصلی اش «محمدآبادی» بود، اما بعد از ازدواج با «فریدون کشاورز»، فامیلی اش را تغییر داد. همسرش نماینده مجلس شورای ملی و از سران حزب توده ایران بود. بانوی وکیل البته نسبتی نَسَبی هم با همسر نامدارش داشت. همسر عموی بهمن کشاورز، دیگر وکیل شهیر هم بود. شوربختانه عکسی از او در دسترس عموم نیست، ولی رئیس فقید «اسکودا» خاطراتی از خدیجه کشاورز نقل کرده است.

فریدون کشاورز به دلیل فعالیت سیاسی و در پی ترور نافرجام شاه به اعدام محکوم شد. او و همسرش پیش از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ از ایران خارج شدند.

خدیجه کشاورز پیش از ترک وطن، در خانه ای روبروی دانشگاه تهران زندگی می کرد. همپای همسرش در فعالیت های سیاسی بود و مجالی برای تألیف و تدریس نداشت. روزنامه نگاری را هم تجربه کرد، ولی با وجود دریافت مدرک دکتری حقوق و پروانه رسمی، هیچ گاه نتواست وکالت کند.

منبع: دفترچه وکیل ایرانی، انتشارات بامداد نو، چاپ اول، ۱۴۰۰

• منبع خبر : پایگاه خبری دادورزی