دادورزی ـ راضیه عقیلی مهر: یکی از جشن های کهن ایرانی ها مراسم «چهارشنبه سوری» است که در شب آخرین چهارشنبه سال برگزار می شود. این مراسم با آتش بازی، پریدن از روی آتش، پختن آش و با جنب و جوش خاصی همراه است. مردم با خواندن جمله معروف « زردی من از تو، سرخی تو از من» از روی آتش می پرند. «چهارشنبه سوری» در واقع پیوندی عمیق با فرهنگ و تاریخ غنی ایران دارد و باید نماد شادی و نشاط باشد. اما متاسفانه قواعد این مراسم از ریل اصلی اش خارج شده و به نماد وحشت و درگیری در خیابان و کوچه و پارک ها تبدیل شده است و مردم را از این وضعیت ناراضی و وحشت زده کرده است. مراسم چهارشنبه سوری اگر با آداب و نظم واقعی خودش و البته متناسب با جامعه روز برگزار می شد به فرصتی برای تفریح و سرگرمی و بروز زیبایی و شادی و ایجاد دورهمی های گرم همدلانه مبدل می گشت. فرصتی که در حال حاضر جایش را به ناامنی و مزاحمت و محاصره شدن در میدان جنگی با صداهای آزاردهنده و وسایلی خطرناک داده است. متأسفانه چند سالی است حوادث ناگوار به دلیل استفاده نادرست از مواد آتش زا و ترقه ها به بهانه چهارشنبه سوری شدت پیدا کرده و هر سال بر اثر بی احتیاطی افراد زیادی که اکثرا هم نوجوانان هستند دچار سوختگی و جراحات شدید می شوند و حتی اعضای بدنشان یا جانشان را از دست می دهند و خانواده ای را در آغاز سال نو عزادار می کنند. از طرفی فرد علاوه بر آسیبی که به خودش یا دیگران وارد می کند با پرتاب مواد آتش زا به ساختمان ها یا خودروها نیز موجب آتش سوزی های بزرگ و زیان مالی به دیگران می شود. علاوه بر آن آلودگی صوتی آزاردهنده و خطرناکی که بر اثر صدای بلند ترقه ها برای سالمندان، کودکان و حیوانات خانگی ایجاد می کنند، آسیب جانی و مالی به دنبال دارد. همچنین مواد شیمیایی موجود در ترقه ها به محیط زیست آسیب می زند. از این رو افزایش آگاهی و اهمیت آموزش و فرهنگ سازی از آنچه در مورد حقوق فرد قربانی و فرد مرتکب در مراسم چهارشنبه سوری لازم است عنوان شود، شاید دلیل خوبی برای پیشگیری از آسیب ها و خطرات ناشی از این اتفاق ناگوار باشد. شاید اگر قانون را فصل الخطاب قرار دهیم، بتوانیم جامعه هدف به ویژه کودکان و نوجوانان را به تعادل و کنترل هیجان برای بازگشت به فرهنگ اصیل این آیین وادار کنیم. از این رو فرصتی فراهم شد تا با سُرور حاجی حسینی وکیل پایه یک دادگستری و دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد جزا و جرم شناسی در مورد استفاده از مواد آتش زای غیرمجاز، حقوق فرد مرتکب و آسیب دیده در جریان استفاده از وسایل آتش زای غیرمجاز، مجازات ها و راهکارهای برای برون رفت از این حوادث گفتگو کنیم.

دادورزی : مجازات افرادی که آسایش عمومی را بر اثر استفاده از ترقه یا مواد محترقه مختل می کنند در قانون چه تعریفی دارد؟ آیا داشتن مواد محترقه جرم است؟

حاجی حسینی: طبق ماده ۶۱۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، اگر فردی با ایجاد سر و صدای مهیب یا حرکات غیرمتعارف، آسایش عمومی را مختل کند، به حبس از سه ماه تا یک سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد. همچنین طبق ماده ۶۷۸ ق.م.ا.ت اگر جرایم مندرج در مواد ۶۷۶ و ۶۷۷ به وسیله مواد منفجره باشد مجازات مرتکب ۲ تا ۵ سال حبس است.

طبق قوانین مربوط به مواد محترقه و منفجره، ساخت، خرید، فروش و استفاده از این مواد بدون مجوز جرم است.

دادورزی: در قانون آسیب جانی و مالی بر اثر حوادث ایجاد شده در استفاده از وسایل محترقه و آتش بازی چه تعریفی دارد؟

حاجی حسینی: در صورت فوت شخص آسیب‌دیده، عامل این حادثه ممکن است به قصاص نفس یا پرداخت دیه محکوم شود. در صورت آسیب بدنی، مجرم موظف به پرداخت دیه بر اساس میزان آسیب (شکستگی، سوختگی، نقص عضو، نابینایی و …) خواهد بود. اگر فرد مقصر، عمدی در این کار نداشته باشد اما سهل‌انگاری کرده باشد به پرداخت دیه از باب شبه‌عمد یا خطای محض محکوم می‌شود. اگر انفجار ترقه باعث تخریب اموال دیگران شود، بر اساس ماده ۳۲۸ قانون مدنی، فرد مقصر باید خسارت وارده را جبران کند.

دادورزی: اگر فردی خواسته یا ناخواسته و بر حسب اتفاق در جریان ترقه بازی و آتش بازی مرتکب خطا و آسیب به دیگران شود دارای چه حقوقی است؟

حاجی حسینی: فردی که مرتکب استفاده از مواد محترقه شده و باعث آسیب جانی یا مالی شده است، علی‌رغم مسئولیت کیفری و مدنی، حق دفاع و داشتن وکیل طبق اصل ۳۵ قانون اساسی،ماده ۵ و ۱۹۰ ق.آ.د.ک دارد. فرد متهم می‌تواند از حق داشتن وکیل برخوردار باشد و در تمام مراحل دادرسی، از وکیل استفاده کند. و اگر توانایی مالی برای گرفتن وکیل نداشته باشد، می‌تواند درخواست وکیل تسخیری کند.همچنین بر اساس اصل ۳۷ قانون اساسی ایران، اصل بر برائت است و تا زمانی که جرم فرد با دلایل کافی ثابت نشود، نمی‌توان او را مجرم شناخت. از این رو بار اثبات جرم بر عهده شاکی و دادستان است و اگر شواهد کافی نباشد، ممکن است حکم به نفع متهم صادر شود.

دادورزی: آیا تخفیف، تعویق و تعلیق مجازات در قانون برای این جرایم پیش بینی شده است؟

حاجی حسینی: طبق مواد ۳۷، ۳۸، ۴۰، ۴۶ ق.م.ا. در صورت احراز برخی شرایط، متهم می‌تواند از تخفیف، تعویق یا تعلیق مجازات بهره‌مند شود و اگر متهم سابقه کیفری نداشته باشد، دادگاه می‌تواند مجازات را کاهش دهد. همچنین اگر ثابت شود انفجار عمدی نبوده و از روی بی‌احتیاطی رخ داده است، مجازات کمتر خواهد شد. از طرفی طبق قانون اگر متهم پس از حادثه، خسارات را جبران کند یا رضایت شاکی را جلب نماید، دادگاه ممکن است حبس را تعلیق کند یا مجازات جایگزین تعیین کند. اگر جرم منجر به قتل یا نقص عضو شدید نشده باشد، متهم می‌تواند درخواست آزادی با قرار وثیقه یا کفالت بدهد. طبق بند ح، خ ماده ۲۱۷ ق.آ.د.ک دادگاه بسته به شرایط پرونده می‌تواند قرار کفالت یا وثیقه مالی تعیین کند تا متهم تا زمان رسیدگی در زندان نماند.

قضات محترم می توانند در برخی شرایط، طبق ماده ۶۴ قانون مجازات اسلامی به جای زندان کردن فرد خطاکار از مجازات‌های جایگزین حبس مانند خدمات عمومی برای مثال کار در مراکز آتش‌نشانی یا اورژانس، پرداخت جریمه نقدی به جای حبس و شرکت در دوره‌های آموزشی ایمنی و پیشگیری از حوادث استفاده کنند. اگر فردی محکوم شود، حق دارد در مهلت قانونی نسبت به حکم دادگاه اعتراض کرده و درخواست تجدیدنظر کند. و اگر تخلفات شکلی یا محتوایی در روند دادرسی رخ داده باشد، پرونده می‌تواند مجدداً بررسی شود.

دادورزی: اگر فردی بر اثر ترقه‌بازی یا انفجار مواد محترقه در چهارشنبه‌سوری دچار آسیب جانی یا مالی شود، از نظر حقوقی، کیفری امکان پیگیری دارد؟

حاجی حسینی: بله. طبق قانون مجازات اسلامی، اگر شخصی دچار جراحت، سوختگی، نقص عضو یا حتی فوت شود، می‌تواند درخواست دیه کامل یا جزئی داشته باشد. اگر صدماتی مانند شکستگی، سوختگی، نابینایی یا ناشنوایی رخ دهد، مقدار دیه طبق نظر پزشکی قانونی و جدول دیات تعیین می‌شود. اگر حادثه به فوت منجر شود، خانواده متوفی می‌توانند درخواست دیه کامل (معادل دیه قتل) کنند. در مواردی که آسیب عمدی نبوده، اما ناشی از بی‌احتیاطی فرد خاطی باشد، همچنان پرداخت دیه بر عهده او خواهد بود.

دادورزی: اگر انفجار یا آتش‌سوزی ناشی از ترقه‌بازی باعث آسیب به اموال شخصی یا عمومی شود، فرد زیان‌دیده می‌تواند مطالبه خسارت کند؟

حاجی حسینی: بر اساس ماده ۳۲۸ قانون مدنی، هر کس به مال دیگری آسیب بزند، مسئول جبران خسارت است.اگر ترقه باعث سوختن یا تخریب خانه، خودرو یا وسایل شخصی شود، فرد مقصر باید هزینه تعمیر یا جایگزینی را پرداخت کند. در صورت ناتوانی فرد مقصر در پرداخت خسارت، امکان تقسیط بدهی یا استفاده از بیمه‌های مرتبط (در صورت داشتن بیمه حوادث) وجود دارد.

دادورزی: اگر فردی عمداً یا از روی بی‌احتیاطی باعث حادثه شود، فرد آسیب‌دیده می‌تواند از او شکایت کیفری کند؟

حاجی حسینی: بسته به شدت جرم، مجازات‌های احتمالی شامل حبس، شلاق، جزای نقدی یا محدودیت‌های اجتماعی خواهد بود. اگر حادثه ناشی از بی‌احتیاطی باشد، فرد مقصر ممکن است به پرداخت دیه و جریمه نقدی محکوم شود، اما اگر قصد مجرمانه در کار باشد، مجازات شدیدتری در نظر گرفته می‌شود. اگر فرد آسیب‌دیده نیاز به درمان طولانی‌مدت، جراحی یا توانبخشی داشته باشد، می‌تواند هزینه‌های پزشکی را از فرد مقصر یا بیمه مربوطه مطالبه کند.در صورت از کارافتادگی موقت یا دائم، فرد آسیب‌دیده می‌تواند درخواست غرامت یا مستمری از کارافتادگی کند.

دادورزی: در جایگاه وکیل دادگستری چه پیشنهادی برای مسئولان و نهادهای دولتی و والدین در پیشگیری و کاهش حوادث و جرائم ارتکابی به بهانه برگزاری آیین چهارشنبه سوری دارید؟

حاجی حسینی: راه‌اندازی کمپین‌های اطلاع‌رسانی از طریق تلویزیون، شبکه‌های اجتماعی و مدارس برای افزایش آگاهی از خطرات مواد محترقه و فرهنگ سازی، تولید محتوای جذاب و آموزشی مانند فیلم‌های کوتاه، پادکست و اینفوگرافیک برای نشان دادن آسیب‌های واقعی انفجار ترقه، کنترل و نظارت بر فروش مواد محترقه، نظارت شدیدتر بر قاچاق و فروش مواد منفجره غیرمجاز و برخورد قاطع با توزیع‌کنندگان باید به شکل پیوسته دنبال شود. خوب است خود مسئولان هم در این مقوله ورود کنند و با جایگزین کردن مراسم ایمن و شاد به شکل گروهی به جای رفتارهای خطرناک فردی و همچنین برگزاری جشن‌های کنترل‌شده در پارک‌ها و فضاهای عمومی همراه با نورافشانی ایمن، موسیقی و برنامه‌های سرگرم‌کننده، ایجاد مکان‌هایی مخصوص آتش‌بازی ایمن با نظارت سازمان آتش‌نشانی در این مسیر به شکل موثری گام بردارند.

نکته دیگر اینکه مسئولان با افزایش اقدامات اورژانسی و امدادی و تجهیز بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به بخش‌های ویژه سوختگی و ترومای ناشی از حوادث چهارشنبه‌سوری، افزایش حضور نیروهای آتش‌نشانی و اورژانس در سطح شهر برای واکنش سریع به حوادث احتمالی در کاهش حوادث احتمالی ناگوار ناشی از شیطنت و ناآگاهی افراد در استفاده از وسایل ترقه بازی اقدام کنند.

بدون شک نقش والدین برای پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از حوادث آتش بازی نیز موثر است. والدین باید آگاهی کودکان و نوجوانان را درباره خطرات مواد محترقه بالا ببرند. به فرزندان و اعضای خانواده تاکید کنند از از خرید و استفاده از مواد محترقه خطرناک دوری کنند. ترقه‌های قاچاق، دست‌ساز و پرقدرت که بیشترین آسیب‌ها را ایجاد می‌کنند را نخرند. اگر خانواده‌ای می‌خواهد مراسم برگزار کند، از وسایل استاندارد و کم‌خطر در محیطی امن استفاده کند. برای برگزاری این آیین اگر مردم نکات ایمنی را رعایت کنند کمتر شاهد آسیب های ناگوار خواهیم بود. پوشیدن لباس‌های نخی و غیرقابل اشتعال، روشن نکردن آتش در محیط‌های بسته، کنار خودروها، کابل‌های برق و مواد اشتعال‌زا می تواند راه های خوبی برای کاهش حوادث به بهانه این شب باشد. همچنین در صورت وقوع حادثه به ‌جای فرار یا وحشت، با اورژانس (۱۱۵) یا آتش‌نشانی (۱۲۵) تماس بگیرند. همکاری با نیروهای امدادی و انتظامی، گزارش فروشندگان غیرقانونی مواد محترقه به پلیس نیز از راه های کاهش خطرات احتمالی ناشی از چهارشنبه سوری است.

• منبع خبر : پایگاه خبری دادورزی