پایگاه خبری دادورزی ـ راضیه عقیلی مهر: یکی از مباحث مهم جامعه ی امروز توجه و اهمیت به حفظ حریم خصوصی است. منشا این توجه به دلیل جلوگیری از اِعمال ناعادلانه ی قدرت از سوی افراد و دولت هاست. از این رو تعریف حریم خصوصی برای ایجاد نظم و حفظ کرامت انسانی دولت ها با افراد و افراد با یکدیگر است که محدوده ی آن از گسترده گی نسبی و متغیری برخوردار است. حفظ حریم خصوصی در راستای حفظ حقوق فردی است. حقوق فردی از جمله امتیاز شخصیتی هر انسانی است. این حق در جامعه ی بشری امروز و ضرورت ها و مسئولیت های اجتماعی ناشی از رویدادهای قرن حاضر، از اهمیت زیادی برخوردار است. طبیعی است زمانی که این حق مورد تعرض واقع شود، تبعات سنگینی از خود به جا می گذارد. اهمیت حفظ حریم خصوصی در حقیقت برای پیش گیری از سوءاستفاده ی کسانی است که با سرقت اطلاعات شخصی، هتک حیثیت، تهدید آبرو و آزادی دیگران، این حق فردی را نقض می کنند. بنابراین هر اندازه فرهنگ و سطح آگاهی عموم نسبت به حفظ حریم خصوصی از سوی عموم و آموزش و بسترسازی آن توسط نهادهای مرتبط و موثر در سطح جامعه، افزایش یابد، بالطبع توسعه ی عدالت اجتماعی محقق می شود. در این راستا گفتگویی با جلال بهادری وکیل دادگستری بوشهر مولف و دانش آموخته ی مقطع کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی انجام شد تا در آن به تعریف لغوی و حقوقی حریم خصوصی، اهمیت رعایت حریم خصوصی، ضمانت اجرا و مجازات عدم رعایت این حق بشری و مصادیق حریم خصوصی پرداخته شود.

دادورزی: حریم خصوصی را در لغت و در اصطلاح حقوقی تعریف کنید؟

بهادری:  به لحاظ لغوی، حریم خصوصی از دو واژه ی حریم و خصوصی تشکیل شده است. ابتدا واژه ی حریم در فقه و سپس در کتاب‌های حقوقی مسلمانان مطرح شد. حریم در اصل واژه ای عربی و از ریشه ی حرم و به معنای منع و تشدید است. این اصطلاح به صورت مکرر در محاورات عامیانه و همچنین در بحث های حقوقی، سیاسی و فلسفی مورد استفاده قرار می گیرد. حریم در فرهنگ لغت فارسی به معنای پیرامون، خلوتگاه، قلمرو و مرز است.

واژه خصوصی به معنای شخصی و داخلی است و در مقابل عمومی قرار دارد. و عمومی به معنای چیزی است که شامل همه می شود. خلوت و حیطه ی خصوصی معادل واژه privacy در انگلیسی است که در دو معنی به کار رفته است: ۱ـ موقعیت تنها بودن. ۲ـ آزادی از مداخله و توجه عمومی. لذا می‌توان گفت حریم خصوصی در لغت به معنای جا و مکان و محدوده ی شخص و خاص است که ورود و مداخله در آن جایز نیست. در اصطلاح برخی از نویسندگان با اذعان به پیچیدگی مفهوم حریم خصوصی و دشواری ارائه ی تعریف دقیق و جامع از تعریف مناسب آن غفلت کرده اند. که به نظر من حریم خصوصی در اصطلاح، یکی از اساسی ترین حقوق بشری است که بخشی از زندگی بشر را تشکیل می دهد. بخشی که انسان ها تمایل دارند در چارچوب و قلمروی متعارفی از دسترسی دیگران، محفوظ بماند، مگر در موارد استثنایی.

دادورزی: حریم خصوصی در عرف و در قانون چگونه بیان شده است؟

بهادری: جلوه های گوناگونی از حریم خصوصی از دیرباز در فرهنگ ها و تمدن های گوناگون، شناسایی و پذیرفته شده است. گروهی آن را برای حفظ کرامت انسانی لازم می دانند و گروهی دیگر آنرا برای صمیمیت ضروری می شمارند. در  عرف این واژه، مفهومی سیال است که امروزه شامل آزادی عقیده و اندیشه، کنترل بر جسم خود، حریم خصوصی بودن یا نبودن ماشین، داشتن حق خلوت در منزل و مکان خصوصی، کنترل بر اطلاعات شخصی و رهایی از نظارت سمعی و بصری دیگران و حمایت در برابر تفتیش ها و تجسس ها و رهگیری ها را شامل می شود.

در قانون به حمایت از حریم خصوصی پرداخته شده است. که می توان به قانون مجازات کسانی که در امور سمعی و بصری مصوب ۱۳۸۶ مداخله ی غیرمجاز می کنند، اشاره کرد. همچنین ماده ۲۲ لایحه ی حمایت از حریم خصوصی و اصول ۲۲،۲۳ و ۲۵ فصل دوم قانون اساسی و تبصره ی ماده ۵ قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر و موادی از قانون آیین دادرسی کیفری و قانون مجازات اسلامی به ویژه، جرایم رایانه‌ای و قانون حقوق شهروندی نیز دیگر مصوبات قانونی هستند که به موضوع و چارچوب حریم خصوصی پرداخته اند.

دادورزی: چرا توجه به حریم خصوصی در جامعه ی امروز اهمیت یافته است؟

بهادری: حریم خصوصی یکی از حقوق اساسی بشر است که وی را در مقابل تعرضات دیگران نسبت به زندگی خصوصی اش و نیز مداخله ی ناروای دولت ها، مورد حمایت قرار می دهد. این حق ارتباط تنگاتنگ و عمیقی با حفظ کرامت، حیثیت، آزادی، شخصیت، توسعه ی ارتباطات شخصی، خودمختاری و استقلال فردی، توسعه الفت و صمیمیت بین افراد و دیگر ارزش‌های مهم بشری دارد. از این رو امروزه جایگاه ویژه ای در مباحثات حقوقی و سیاسی دنیا را شامل می شود. به طوری که همواره به عنوان یکی از نمودهای دموکراسی و حقوق بشر در عصر حاضر مطرح بوده و هست. درواقع در جامعه ی امروزی حفظ حریم خصوصی از مهم ترین دغدغه های شهروندان یک جامعه است. در جوامع امروز، انسان سوژه ای خود مختار و دارای هویت و هستی مستقل از نظامات کلی شناخته می‌شود که دارای حقوق و آزادی‌های ذاتی است. لذا با توجه به تهدیدات فزاینده ای که علیه حریم خصوصیِ شهروندانِ جامعه، وجود دارد؛ ضرورت حمایت و حساسیت از جایگاه حریم خصوصی بیش از پیش احساس می شود. هدف از این حمایت نیز عمدتاً دفاع از آزادی و استقلال فردی و آبرو و حیثیت افراد است.

دادورزی: عدم رعایت حریم خصوصی یا شخصی در نظام حقوقی ایران چه مجازات و محدودیت هایی به دنبال دارد؟ و آیا این مجازات تعیینی از نظر شما موثر قلمداد می شود؟

بهادری: با توجه به پیش بینی و جایگاه حریم خصوصی در قوانین کشور ما، بالطبع نقض این مقوله مجازات‌هایی را در پی دارد. در واقع مسئولیت کیفری ناقضان حریم خصوصی شامل افرادی است که مرتکب جرایم مصرح در قانون می شوند. در همین خصوص ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی در مورد مسئولیت اطبا، جراحان، ماماها و کلیه ی کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه ی خود محرم اسرار می‌شوند و در غیر از موارد قانونی، اسرار مردم را فاش می کنند به مجازات سه ماه و یک روز تا یک سال حبس یا جزای نقدی، طبق قانون، محکوم خواهند شد. علاوه بر این در ماده۵۸۲ قانون مجازات اسلامی نیز دخالت کارمندان دولت در حریم خصوصی اشخاص و از طریق استراق مکالمات تلفنی یا مفتوح نمودن مراسلات افراد، جرم انگاری نموده است. مواد ۱۶ و ۱۷ قانون جرایم رایانه‌ای نیز نقض حریم خصوصی اشخاص را موجب مسئولیت کیفری و مجازات متجاوزین به حریم خصوصی دانسته است.  از سوی دیگر ناقضان حریم خصوصی علاوه بر تعقیب کیفری در مواردی که موجب خسارت مادی یا معنوی شوند، مسئول جبران خسارت نیز خواهند بود.

به نظر من مجازات به ویژه حبس همواره تاثیر مثبتی ندارد. بلکه می تواند در گسترش انحرافات نیز موثر واقع شود. قانون و سیستم قضایی عملاً باید با ریشه ها و علت ها مبارزه کند. اما بعضا شاهد هستیم به دلیل این که عوامل زمینه ساز جرائم در خارج از حیطه ی دستگاه قضا می باشند، این دستگاه نیز در مبارزه با علل زمینه ساز جرم کارآمدی لازم را ندارد. موضوع حریم خصوصی نیز به دلیل اینکه دارای ابعاد اجتماعی فرهنگی و حقوقی است، قوانین موجود در مواجهه با آن موثر واقع نشده است.

دادورزی: برخی از مصادیق الزام رعایت حریم خصوصی به عنوان یک حق انسانی از سوی عموم مردم، دولت و حاکمیت را عنوان و شرح دهید؟

بهادری:  حریم خصوصی روانی، جسمانی، فیزیکی، ارتباطی، اطلاعاتی و ژنتیکی از دسته بندی های مهم حریم خصوصی هستند که هر کدام به نوبه ی خود بخشی از زندگی شهروندان را پوشش می دهد. به عنوان مثال حریم خصوصی جسمانی، قدیمی ترین جلوه ی شناخته شده ی حریم خصوصی است. چنانچه در ادبیات دینی، اولین دغدغه ی آدم و حوا پس از خوردن میوه ی ممنوعه، پوشش بدن است. لزوم مصون ماندن بدن نسبت به پاره‌ای از مداخلات از دیرباز مورد توجه بشر بوده است. یکی از جنبه های حریم جسمانی، حمایت از انسان هاست. از این لحاظ که افکار خود را ابتدا تنها و در صورتی که بخواهند و دوم به افرادی که مایل باشند آن افکار را بیان می‌کنند. افرادی که در یک سرزمین زندگی می کنند، حق دارند به هر کجای کشور خود که تمایل داشته باشند، آزادانه رفت و آمد کنند. با هر وسیله ای که بخواهند تردد کنند و در هر کجا که بخواهند توقف کنند. مشروط بر آنکه در استفاده از این حق از چارچوب و محدودیت‌های قانونی فراتر نروند.