مدیر تصفیه شخصی است که اوضاع مالی شرکت را بعد از انحلال آن انجام می‎دهد و باید این وضعیت را به خوبی سر و سامان بدهد. در قانون، مسئولیت‎های سنگینی برای مدیر تصفیه در نظر گرفته شده است و به همین جهت شخصی که برای انجام این‎گونه تعهدات از توانایی‎های لازم برخوردار است، به عنوان مدیر تصفیه انتخاب می‎شود.
منحل شدن شرکت‎ها به عوامل مختلفی بستگی دارد که اصلی‎ترین دلیل آن، مشکلات و مسایل مالی و اقتصادی است. در واقع مسایل مالی، زمینه ورشکسته شدن موسسات و شرکت‎های گوناگون را فراهم می کنند و بدین‎گونه، فعالیت‎های تجاری و غیرتجاری اشخاص حقوقی به پایان می‎رسد. همچنین ممکن است شرکای شرکت‎های تجارتی بر سر مسایل گوناگون با هم اختلاف پیدا کنند و موجب منحل شدن شرکت شوند. پس از انحلال شرکت و تعیین مدیر تصفیه جهت امور شرکت، چنانچه برای اجرای تعهدات شرکت لازم باشد که معاملات جدیدی صورت گیرد، این وظیفه بر عهده مدیر تصفیه است.
به طور کلی موضوع مدیر تصفیه زمانی مطرح می‎شود که اشخاص حقوقی با ورشکستگی یا منحل شدن مواجه می‎شوند و شخصی که به عنوان مدیر تصفیه انتخاب می‎شود، باید توانایی حل و فصل مسایل و مشکلات بعد از ورشکستگی یا انحلال شرکت را داشته باشد.
تمامی امور شرکت بعد از انحلال برعهده مدیر تصفیه است و این شخص باید به خوبی مسایل گوناگون را مدیریت کند. مدیر تصفیه باید امور ناتمام شرکت را به بهترین شکل ممکن ساماندهی کرده و مطالبات مربوط به شرکت را وصول کند.
مدیر تصفیه باید لیست کامل طبلکاران و بدهکاران شرکت را تهیه و بر این اساس، اقدام به حل و فصل امور مالی کند. در صورتی که شرکت، مطالباتی داشته باشد، مدیر تصفیه در وهله نخست به طلبکاران اخطار می‎دهد تا در مدت زمان تعیین شده دین خود را ادا کنند، در غیر این صورت برای مطالبه طلب از راه قانونی ورود پیدا می‎کند.
چنانچه علیه شرکت، دعوای مطرح شده باشد، وی ملزم به حضور در جلسات دادرسی است و اگر شرکت، معاملاتی را انجام داده باشد یا در صورت لزوم انجام معامله، باید پیگیری‎های لازم را انجام دهد.
فردی که برای سمت مدیر تصفیه شرکت معین می‎شود، باید امین و مورد اعتماد باشد، زیرا بعد از انحلال شرکت، تمامی امور و فعالیت‎های لازم بر عهده وی قرار می‎گیرد. از این رو در تعیین مدیر تصفیه به جهت اختیاراتی که به او واگذار می‎شود، باید نهایت دقت به خرج داده شود و در وهله نخست باید قابل اعتماد بودن مدیر تصفیه برای دادگاه محرز شود.
لازم به ذکر است که دادگاه بعد از انجام تحقیقات کافی و استعلامات لازم، مدیر تصفیه شرکت را تعیین می‎کند. در واقع دادگاه با شناخت و آگاهی کافی از وضعیت مدیر تصفیه، وی را عهده دار این سمت مهم می‎کند.
  ارتباط مدیر تصفیه با ورشکستگی
به گزارش گروه حقوقی یاسا، همانطور که گفته شد، مدیر تصفیه با ورشکستگی اشخاص حقوقی ارتباط نزدیکی دارد و بعد از پایان فعالیت شرکت‎ها، مدیر تصفیه وظیفه حل و فصل مشکلات مالی شرکت را برعهده دارد.
ورشکستگی مطابق قانون زمانی مطرح می‎شود که شخصی با داشتن بدهی های زیاد، توانایی پرداخت آن را نداشته باشد. البته تعیین شخص ورشکسته با توجه به شرایط و مقررات خاصی صورت می‎گیرد و عرفا نمی‎توان شخصی را ورشکسته تلقی کرد.
در واقع عنوان ورشکسته به اشخاصی اطلاق می‎شود که میزان بدهی آنها از میزان درآمدشان بیشتر باشد و به علاوه اینکه توانایی پرداخت بدهی توسط این اشخاص وجود ندارد.
ماده ۴۴۰ قانون تجارت در این زمینه بیان می‎کند: «محکمه در ضمن حکم ورشکستگی یا منتهی در ظرف پنج روز پس از صدور حکم یک نفر را به سمت مدیریت تصفیه معین می‌کند.» مطابق این ماده، دادگاه صالح پس از گذشت پنج روز از تاریخ صدور حکم ورشکستگی، برای رسیدگی به اوضاع مالی اشخاص ورشکسته، فردی را به عنوان مدیر تصفیه انتخاب می‎کند.
از ماده مزبور می‎توان به این نتیجه رسید که تا زمانی که شرکت ورشکسته یا منحل نشده باشد، مدیر تصفیه هیچ وظیفه ای ندارد و اصلا تحت هیچ عنوانی بحث مدیر تصفیه مطرح نمی‎شود. به عبارت دیگر مسئولیت‎های مدیر تصفیه بعد از انحلال یا ورشکسته شدن شرکت است.
در قانون تجارت به برخی وظایف مدیر تصفیه اشاره شده که وی ملزم به اجرای آنها در حدود ضوابط تعیین ‏شده است. خاتمه دادن به امور جاری و تعهدات شرکت از جمله وظایف اصلی مدیر تصفیه است. زمانی که شرکت منحل می‎شود، مدیر تصفیه باید کارهای در دست اجرا را به خوبی تعیین تکلیف کند و امور جاری شرکت را به پایان برساند. در صورتی که شرکت معامله یا قراردادی با شرکت و موسسات دیگر انجام داده باشد، وی ملزم به فیصله دادن این امور است.
در زمان انحلال شرکت، تعیین تکلیف تعهدات نسبت به اشخاص گوناگون برعهده مدیر تصفیه است و باید کارهای ناقص یا نیمه تمام شرکت را به بهترین شکل ممکن به اتمام برساند. البته خاتمه دادن به تعهدات شرکت باید طبق اصول و ضوابط قانونی صورت گیرد.
وصول مطالبات شرکت از دیگر وظایف مدیر تصفیه است. در صورتی که شرکت از اشخاص مختلف دارای مطالباتی بوده و قصد شرکا، انحلال و تصفیه امور شرکت باشد، مدیر تصفیه باید اقدام به وصول مطالبات کند.
از دیگر اختیارات و وظایف مدیر تصفیه، تقسیم دارایی شرکت بین شرکاست. دارایی شرکت، حق قانونی هر یک از شرکا محسوب می‎شود و بعد از انحلال شرکت می‎توانند آن را از مدیر تصفیه درخواست کنند. البته اگر شرکت بدهی داشته باشد، در وهله نخست باید دیون شرکت برطرف شود و بعد از تسویه حساب کامل با طلبکاران، امکان تقسیم اموال و دارایی‎های شرکت، میان شرکا وجود دارد.
البته این موارد بستگی به نوع شرکت دارد، زیرا شرکا در هر شرکتی دارای مسئولیت‎های متفاوتی هستند و نمی‎توان برای تقسیم دارایی کلیه اشخاص حقوقی، معیار ثابت و مشخصی را در نظر گرفت. لازم به ذکر است که آن قسمت از دارایی شرکت که در مدت تصفیه مورد احتیاج نیست، بین صاحبان سهام به صورت موقت تقسیم می‎شود. ولی در اصل تقسیم دارایی پس از ختم تصفیه و انجام تعهدات و پرداخت تمام دیون شرکت صورت می‎گیرد.
مطابق ماده ۴۴۳ قانون تجارت، اگر قبل از تعیین مدیر تصفیه، عملیات مربوط به مهر و موم شرکت ورشکسته یا منحل شده انجام نشده باشد، مدیر تصفیه می‎تواند انجام این امور را تقاضا کند. اجرای عملیات مهر و موم برعهده عضو ناظر است و مدیر تصفیه تنها می‎تواند این امر را تقاضا کند.
با توجه به ماده ۴۴۴ قانون تجارت، با تقاضای مدیر تصفیه و اجازه عضو ناظر، برخی اشیا از مهر و موم شدن مستثنی می‎شوند و اگر مهر و موم شده باشند، رفع توقیف می‎شوند. اموال اشخاص ورشکسته که منجر به ایجاد فساد یا خساراتی می‎شوند، با اجازه عضو ناظر توسط مدیر تصفیه به فروش می‎رسند. در صورتی که صورت اموال و دارایی‎های اشخاص ورشکسته تنظیم نشده باشد، این وظیفه برعهده مدیر تصفیه است.
تنظیم صورت خلاصه ورشکستگی یا منحل شدن شرکت، دلایل انحلال شرکت و تحویل گرفتن کلیه اموال شخص ورشکسته از جمله وظایف مدیر تصفیه است. مدیر تصفیه باید در ظرف پانزده روز از تاریخ ماموریت خود، صورت خلاصه از وضعیت ورشکستگی و همچنین از علل و اوضاعی که ‌موجب آن شده است را به عضو ناظر بدهد. نسبت به تمام دعاوی که طلبکاران در آن ذی‎نفع هستند، مدیر تصفیه با اجازه عضو ناظر می‌تواند دعوی را به صلح خاتمه دهد‌. اگر دعوی مطرح شده در ارتباط با اموال غیرمنقول باشد، شخص تاجر ورشکسته باید در این مورد احضار شود. در غیر این صورت نیازی به احضار و حضور شخص ورشکسته نیست.
مدیر تصفیه مکلف است از روز شروع به ماموریت، اقدامات تامینی برای حفظ حقوق تاجر ورشکسته نسبت به طلبکاران او به عمل‌ آورد و اقدامات امنیتی برای حفظ اموال شخص ورشکسته از وظایف مدیر تصفیه است.

 نکات مهم در ارتباط با مدیر تصفیه
به طور کلی امر تصفیه با مدیران شرکت است؛ مگر آن که اساسنامه شرکت یا مجمع عمومی فوق‌‎العاده‌ای که رای به انحلال می‌دهد، ترتیب دیگری ‌مقرر داشته باشد. در صورتی که به هر علت مدیر تصفیه تعیین نشده باشد یا تعیین شده ولی به وظایف خود عمل نکند، هر ذی‎نفع حق دارد تعیین مدیر ‌تصفیه را از دادگاه بخواهد. در مواردی نیز که انحلال شرکت به موجب حکم دادگاه صورت می‌گیرد، مدیر تصفیه توسط دادگاه ضمن صدور حکم انحلال ‌شرکت تعیین خواهد شد. شرکت به محض انحلال در حال تصفیه محسوب می‌شود و باید در دنبال نام شرکت، همه جا عبارت «‌در حال تصفیه» ذکر و نام‌ مدیر یا مدیران تصفیه در کلیه اوراق و آگهی‌های مربوط به شرکت قید شود.
نشانی مدیر یا مدیران تصفیه همان نشانی مرکز اصلی شرکت خواهد بود؛ مگر آن که به موجب تصمیم مجمع عمومی فوق ‏العاده یا حکم ‌دادگاه، نشانی دیگری تعیین شده باشد.
شخصیت حقوقی شرکت تا زمان خاتمه امر تصفیه جهت انجام امور مربوط به آن باقی خواهد ماند. هنگامی که امور تصفیه به پایان می‎رسد، دیگر شرکت از شخصیت حقوقی برخوردار نخواهد بود.
از تاریخ تعیین مدیر یا مدیران تصفیه، اختیارات مدیران شرکت خاتمه یافته و تصفیه شرکت شروع می‌شود. مدیران تصفیه باید کلیه اموال و دفاتر و اوراق و اسناد مربوط به شرکت را تحویل بگیرند و بلافاصله امر تصفیه شرکت را عهده‌‎دار شوند.