نفی عسر و حرج، یکی از مهمترین قواعد فقهی دین اسلام است که در موارد مختلفی می توان به آن استناد کرد؛ اما یکی از مهمترین کاربردهای استناد به مفهوم عسر و حرج، در پرونده های طلاق است. به این معنا که اگر زوجه در طول زندگی مشترک خود با شوهر، دچار عسر و حرج یا سختی شدیدی شود، به نحوی که این سختی و مشقت، به هیچ وجه برای وی قابل تحمل نباشد، می تواند درخواست طلاق کند.زنان تنها در برخی موارد خاصی که قانون پیش بینی کرده است، می توانند درخواست طلاق کنند که یکی از موارد و مصادیق آن، طلاق به دلیل عسر و حرج است.
با این حال، از آن جهت که برای درخواست طلاق به استناد عسر و حرج، ابتدا باید این موضوع را اثبات کنند، پرداختن به این موضوع، ضروری است که تعریف عسر و حرج چیست و چگونه می توان عسر و حرج را در دادگاه اثبات کرد.بر اساس قانون مدنی، حق طلاق اصولا با مردان است و آنها می توانند هر زمان که بخواهند، حتی اگر دلیل موجهی نداشته باشند نیز با پرداخت حقوق مالی زن، وی را طلاق دهند. با این حال اگر خانم ها بخواهند از شوهرشان طلاق بگیرند، باید دلیل محکمه پسندی داشته باشند و صرفا با استناد به راهکارهای پیش بینی شده در قانون مدنی، درخواست طلاق دهند.از جمله مهمترین روش های طلاق از طرف زن، آن است که زن ضمن عقد ازدواج، وکالت در طلاق را از شوهر خود گرفته باشد. همچنین زنان می توانند به استناد شروط ضمن عقد نکاحی که در سند ازدواج قید شده است، دادخواست طلاق دهند.
علاوه بر این، گاهی شرایطی در زندگی مشترک به وجود می آید که تحمل آن برای زن، مشقت آور است و به استناد آن می تواند درخواست طلاق کند. مورد اخیر، به عنوان عسر و حرج زن شناخته شده و طلاقی که با استناد به عسر و حرج انجام می شود را نیز تحت عنوان طلاق عسر و حرج نامگذاری می کنند که نوعی طلاق بائن است. اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود، آن است که عسر و حرج چیست و چه تعریفی دارد؟

پاسخ به این پرسش، از آن جهت مهم است که طلاق عسر و حرج تنها در شرایطی امکان پذیر است که دادگاه، عسر و حرج زن را احراز کند؛ در غیر این صورت، اگر شرایط ایجادشده برای زن، عسر و حرج تشخیص داده نشود، حکم طلاق زن صادر نمی شود.بر اساس تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی «عسر و حرج عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد».بر این اساس، در تعریف عسر و حرج می توان گفت که شرایط سخت و غیرمتعارفی که تحمل آن از عهده زن خارج باشد و به واسطه چنین شرایطی، نتوان زندگی مشترک را ادامه داد، تحت عنوان عسر و حرج شناخته می شود.  موارد عسر و حرج در قانون مدنی
تبصره ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، برخی از مصادیق و موارد عسر و حرج زن را ذکر کرده است؛ با این حال، همانطور که در تعریف عسر و حرج گفته شد، هر گونه وضعیتی که منجر به مشقت برای زن شود، می تواند سبب ایجاد حق طلاق شود و این موضوع، منحصر به موارد یا مصادیق خاصی نیست؛ بلکه در هر مورد خاص، ممکن است موضوع به خصوصی برای زن، عسر و حرج ایجاد کند.به همین دلیل، در تبصره ماده مذکور قید شده است که موارد ذکرشده مانع از آن نمی شود که دادگاه موارد دیگری را به عنوان عسر و حرج زن احراز و به استناد آن، حکم طلاق زن را صادر کند.
با در نظر گرفتن این توضیحات، از موارد عسر و حرج در قانون مدنی، می توان به مصادیق زیر اشاره کرد:ترک کردن زندگی مشترک توسط زوج؛ به نحوی که مرد به مدت ۶ ماه متوالی یا ۹ مال متناوب در طول مدت یک سال، بدون اینکه عذر موجهی داشته باشد، همسر و فرزندان خود را ترک کرده و دسترسی به وی نباشد.اعتیاد داشتن زوج به مواد مخدر یا ابتلا به مشروبات الکلی؛ به نحوی که این موضوع به زندگی مشترک خلل وارد کرده و مرد از ترک آن امتناع کرده یا اینکه، امکان الزام وی به ترک اعتیاد در طول مدت متعارف به تشخیص پزشک وجود نداشته باشد.محکومیت قطعی زوج؛ به نحوی که مرد برای مدت ۵ سال یا بیشتر، به حبس محکوم شده و این محکومیت، قطعی و لازم الاجرا شده باشد.ضرب و شتم یا هرگونه سوءرفتار با زوجه؛ به صورتی که مستمر بوده و به لحاظ عرفی، با توجه به وضعیتی که زوجه دارد، قابل تحمل نباشد.مبتلا شدن مرد به یکی از بیماری های صعب العلاج؛ که این بیماری می تواند شامل بیماری های روانی یا بیماری های مسری باشد و زندگی مشترک زوجین را دچار اختلال کرده و به استناد این موضوع، زن می تواند درخواست طلاق عسر و حرج کند.

 طلاق با استناد به عسر و حرج زن
بر اساس ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی، در صورتی که دوام زوجیت موجب ایجاد عسر و حرج یا سختی غیرمتعارفی برای زن شده باشد، او می تواند به دادگاه یا حاکم شرع مراجعه و درخواست طلاق کند.اما نکته مهمی که در خصوص طلاق با استناد به عسر و حرج وجود دارد، این است که اگر عسر و حرج زن در دادگاه اثبات شد، دادگاه مرد را اجبار به طلاق دادن زن می کند. بنابراین در طلاق با استناد به عسر و حرج زن، نیازی نیست که حتما مرد راضی به طلاق دادن زن باشد.حتی در صورتی که اجبار مرد به طلاق دادن زوجه امکان پذیر نباشد، زوجه با اجازه قاضی، طلاق داده می شود و پس از اینکه حکم طلاق صادر شد، می تواند با مراجعه به دفاتر ثبت ازدواج و طلاق، اقدام به ثبت طلاق کند.لازم به ذکر است که رجوع از طلاق توسط شوهر، پس از اینکه حکم طلاق زن به استناد عسر و حرج صادر شد، امکان پذیر نخواهد بود.

 نحوه اثبات عسر و حرج در دادگاه
به طور کلی، زن برای اثبات عسر و حرج خود می تواند به هر یک از ادله اثبات دعوی که در اختیار دارد، استناد کرده و موضوع را برای قاضی اثبات کند.از جمله مهمترین دلایل اثبات کننده عسر و حرج زن می توان به شهادت شهود و مطلعین، اسناد و مدارک مهم، نظریه کارشناسی یا اقرار خود شوهر استناد کرد که در هر مورد خاص، بسته به مورد می توان آنها را مورد استفاده قرار داد. در مواردی که مرد دچار بیماری یا اعتیاد باشد، در صورتی می توان عسر و حرج زن را اثبات کرد که نظریه پزشک مبنی بر بیماری یا اعتیاد مرد، به دادگاه ارائه شود.همچنین در صورتی که مرد، منزل مشترک را ترک کرده یا اقدام به کتک زدن زوجه کرده باشد، استناد به شهادت شهود برای اثبات عسر و حرج زن کاربرد دارد.