درصورت مرگ هر یک از والدین، حضانت به دیگری منتقل می‌شود و در صورت وفات هر دو، حضانت بر عهده جد پدری است. اما جد پدری نمی‌تواند بدون موافقت مادر یا حکم دادگاه، حضانت نوه را پس از فوت پدر به دست بگیرد.

حِضانَت فرزندان، به معنای سرپرستی و مراقبت از کودک است. طبق قانون مدنی و فقه اسلامی نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف والدین است.

حضانت، سرپرستی و نگهداری از کودک نابالغ و غیر رشید (به رشد عقلی نرسیده) است. حضانت، مسائلی، چون تربیت، تهیه خوراک و پوشاک مناسب او را شامل می‌شود.

حضانت از جمله مهم‌ترین، حقوق یک کودک و همچنین، حق و تکلیف والدین اوست و اشخاص عهده‌دار حضانت، موظف هستند، قواعد مربوط به آن را رعایت کنند.

به موجب ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی، برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند، مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.

طبق تبصره این ماده، بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه است.

همچنین براساس ماده ۱۱۷۱ این قانون، در صورت فوت یکی از ابوین، حضانت طفل با آن که زنده است خواهد بود، هر چند متوفی پدر طفل بوده و برای او قیم معین کرده باشد.

طبق ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی هیچ یک از ابوین حق ندارند در مدتی که حضانت طفل به عهده آنها است از نگاهداری او امتناع کنند.

اما یکی از سوالاتی که در مورد حضانت فرزند وجود دارد این است که آیا جد پدری (پدر بزرگ) می‌تواند پس از فوت پدر، بدون موافقت مادر، حضانت نوه خود را به دست بگیرد؟ حقوق مادر در این وضعیت چگونه حفظ می‌شود؟

در پاسخ به این سوال باید گفت، حضانت فرزند توسط جد پدری (پدربزرگ )معمولاً در شرایطی مطرح می‌شود که پدر کودک فوت کرده باشد و پدربزرگ به عنوان یکی از نزدیک‌ترین اعضای خانواده، مسئولیت نگهداری فرزند را بر عهده می‌گیرد. این موضوع به ویژه در مواردی که مادر به هر دلیلی نتواند حضانت را بر عهده بگیرد، اهمیت پیدا می‌کند.

با توجه مواد قانونی برای برعهده گرفتن حضانت توسط جد پدری، شرایط خاصی نیاز است که در ادامه بیان می‌شود.

براساس ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی: طفل را نمی‌توان از ابوین و یا از پدر و یا از مادری که حضانت با او است گرفت، مگر در صورت وجود علت قانونی.

همچنین بر اساس ماده ۴۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، حضانت فرزندانی که پدرشان فوت شده با مادر آنها است مگر آنکه دادگاه به تقاضای ولی قهری یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد.

باتوجه به ماده فوق، در صورت فوت پدر، حضانت فرزند به مادر سپرده می‌شود، مگر اینکه دادگاه به تقاضای ولی قهری (مانند جد پدری) یا دادستان، اعطای حضانت به مادر را خلاف مصلحت فرزند تشخیص دهد. این ماده قانونی به وضوح اولویت را به مادر می‌دهد و نقش دادگاه را در تصمیم‌گیری نهایی برجسته می‌کند.

بنابراین هرچند جد پدری (پدر بزرگ) در قانون نسبت به اولاد خود ولایت دارد و به‌ویژه در صورت فوت پدر به عنوان یکی از اولیای قهری شناخته می‌شود و این ولایت قهری به معنای تصمیم‌گیری در امور مهم مانند ازدواج فرزند است، اما این امور مهم با حضانت (نگهداری روزمره و پرورش فرزند) متفاوت است؛ لذا بر اساس منابع حقوقی، جد پدری نمی‌تواند بدون موافقت مادر یا حکم دادگاه، حضانت نوه را به دست بگیرد. برای این کار، او باید ثابت کند که مادر صلاحیت لازم برای حضانت را ندارد، که نیازمند فرآیند قانونی و ارائه مدارک مستدل است.

در این شرایط حقوق مادر نیز به‌طور کامل توسط قانون مورد حمایت قرار می‌گیرد. مادر حق دارد در صورت فوت پدر، تا زمانی که دادگاه تصمیم متفاوتی نگیرد، حضانت فرزند را برعهده بگیرد. حتی در صورت ازدواج مجدد مادر نیز، حضانت از او سلب نمی‌شود، مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد این ازدواج به مصلحت فرزند نیست.