بر اساس ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی، نفقه اقارب عبارت از مسکن، البسه، غذا و اثاث‎ البیت به قدر حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق است.
دعوای مطالبه نفقه فرزندان از جمله ثمرات طلاق زوجین محسوب می‌شود؛ بدین صورت که در صورت طلاق زوجین و دارا بودن فرزندی نابالغ، زوج بنا بر حکم ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی که بیان می‌دارد «نفقه اولاد بر عهده پدر است…» می‎بایست نفقه فرزندان تحت تکفل خویش را ماهیانه پرداخت کند. ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی در بیان نفقه فرزندان تحت تکفل پدر مقرر می‎کند «نفقه اقارب عبارت است از مسکن، البسه، غذا و اثاث ‎البیت به قدر حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق»

تفاوت بین نفقه فرزند و همسر
به گزارش مرجع حقوقی ایران، نکته نخست در خصوص این ماده این است که وجود توانایی مالی پدر در پرداخت نفقه فرزند ضروری است. بدین شکل که در صورتی که پدر از توان مالی مطلوبی برخوردار نباشد، نباید ملزم به پرداخت نفقه مقرره شود. بلکه میزان نفقه نسبت به درآمد او متغیر است. در حالی که در نفقه زوجه این چنین نیست و زوج ملزم به پرداخت نفقه مقررشده برای زوجه حتی در صورت وجود شرایط بد مالی است.

نفقه فرزند تنها شامل موارد نام برده‎شده در قانون نیست
نکته دیگر عدم حصری بودن مواردی است که پرداخت نفقه برای آنها از سوی پدر لازم است. بدین معنا که قانون با آوردن مثال ‎هایی، قصد حصری کردن موارد آن را نداشته و ممکن است به این موارد هزینه تحصیل فرزندان، کلاس‎های خصوصی و همانند این‌ها اضافه شود.

مادر می‌تواند برای دریافت نفقه فرزندان تحت حضانت خود به دادگاه مراجعه کند
ممکن است فرزندان غیربالغ تحت حضانت مادر باشند و پس از مدتی زوج از پرداخت نفقه فرزندان خویش خودداری کند. در این صورت مادر می‎ تواند برای مطالبه نفقه فرزند خویش به طرفیت پدر دادخواست مطالبه نفقه ارائه کند. بر اساس قاعده فقهی «اذن در شیء اذن در لوازم آن نیز هست» وقتی قانون، حضانت را به مادر واگذار می‎کند، نفقه نیز که جزء لوازم ضروری حضانت است، از سوی وی قابل مطالبه است و او دارای سمت قانونی جهت اقامه دعوی است.

راهکار‌های حقوقی مطالبه نفقه فرزند بالغ
این مساله زمانی بروز می‎کند که فرزندان به سن بلوغ رسیده و از حضانت مادر خارج شده‎ اند؛ در این صورت راهکاری که می‎ توان پیشنهاد داد، این است که اگر همچنان فرزندان با مادر زندگی می‌کنند، مادر دیگر نمی‎ تواند تحت عنوان حضانت آنها اقامه دعوی کند. به این دلیل که با بلوغ فرزندان حضانت ساقط می‎ شود. در این صورت مادر می‎ تواند ابتدا با اقامه دعوی پذیرش قیمومت فرزندان خویش و قبول آن، از طریق سمت قیمومت آنها دعوی مطالبه نفقه فرزندان را اقامه کند.
راهکار دیگر که عده اندکی از حقوقدانان به آن پایبند هستند، تقاضای اثبات رشد فرزند به محکمه خانواده است و پس از اثبات رشد فرزند و توانایی سنجش امور مالی خویش، فرزند می‌تواند خود مستقیما دعوای مطالبه نفقه طرح کند؛ اما این امر در تضاد با ماده ۱۱۷۷ قانون مدنی است که مقرر می‎ کند «طفل باید مطیع ابوین خود بوده و در هر سنی که باشد باید به آنها احترام کند». در نتیجه اگر پیش از اینکه فرزند به بلوغ فکری، جدای از بلوغ مالی برسد، مجاز به اقدام به چنین امری باشد، در واقع نوعی تضاد ماهیتی در روابط خانواده ایجاد می‌کند.

نفقه فرزند بعد از فوت پدر
حال ممکن است پدر در قید حیات نباشد، و فرزندان واجب‎ النفقه ‎ای داشته باشد. در این صورت راهکار چیست و چه کسی باید نفقه فرزندان را پرداخت کند؟ ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی مقرر می‎کند «نفقه اولاد بر عهده پدر است، پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است با رعایت الاقرب فالاقرب …»؛ نص قانون پاسخ پرسش را ارائه داده است و اجداد پدری در قید حیات و دارای توانایی مالی ملزم به پرداخت نفقه فرزندان و نوه ‎های خویش هستند؛ حال شاید این پرسش مطرح شود که ممکن است اجداد پدری نیز در قید حیات نباشند، تکلیف چیست؟ در ادامه ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی بیان شده است که «.. در صورت نبودن پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت مالی آنها، نفقه در نهایت برعهده مادر است». در نتیجه حتی اگر مادر حق حضانت خود را به دلیل بلوغ فرزندان از دست داده باشد، ملزم به پرداخت نفقه فرزندان خویش است.
روزنامه حمایت شماره : ۵۰۲۴ – ۹ اردیبهشت ۱۴۰۰