حق ارتفاق حقی است که برای اشخاص به تبع مالکیت آن ها در املاک واجد حق ارتفاق در ملک دیگری ایجاد می‌شود.
حق ارتفاق حقی وابسته به وجود ملک است و به این سبب در تعریف حق ارتفاق باید بگوییم حقی است که برای اشخاص به تبع مالکیت آنها در املاک واجد حق ارتفاق در ملک دیگری ایجاد می‌شود. بنابراین حق ارتفاق به دو صورت قراردادی یا طبیعی ایجاد می ‎شود. قراردادی یعنی اینکه مالکان دو ملک با هم توافق می ‎کنند که مثلا یکی از آن ها در ملک دیگری مجرای آب یا فاضلاب یا راه عبور داشته باشد و به موجب این توافق و قرارداد، حق ارتفاق برای ملک ایجاد می‎ شود. ایجاد حق ارتفاق به صورت طبیعی نیز به این معناست که حق ارتفاق ممکن است به دلیل وضعیت طبیعی ملک باشد. مثلا زمین کشاورزی بالادستی که مجرای آبش ناگزیر از زمین پایینی عبور می‌کند. موضوع قابل توجه اینکه به موجب قانون، رعایت این حق در درجه‌ای از اهمیت بوده که قانونگذار در سال ۱۳۱۱ بر لزوم درج و ثبت حقوق ارتفاقی املاک نیز تصریح کرده است.
به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، ممکن است شنیده باشید که شخص برای حق ارتفاق سند دارد. طبق قوانین ثبت، زمانی که در سال ۱۳۱۰ ثبت املاک اجباری شد، یعنی مالکان به موجب قانون، مکلف شدند برای املاک خود سند مالکیت بگیرند، در فرآیند و تشریفات صدور سند، اشخاصی که در ملکی حق ارتفاق داشتند، مکلف بودند در صورت‎جلسه تحدید حدود ملک مربوطه، این حق را ذکر کنند و این حق ارتفاق در سند مالکیت قید می شد.

همچنان که مطابق آیین‌نامه‌ اجرای قانون ثبت، علاوه بر تصریح به درج شماره‌ ملک، تاریخ ثبت ملک در دفتر املاک، نام و نام خانوادگی و شماره‌ شناسنامه و محل صدور آن و محل اقامت و تابعیت مالک، نوع و مشخصات ملک و محل وقوع و اجزا و متعلقات آن، حدود ملک، بهای ملک، در بند ۷ از ماده‌ ۱۰۳ آیین‌نامه‌ مزبور صراحتا بر درج کلیه‌ حقوق ارتفاقی در دفتر املاک به شرح ذیل تصریح شده است:
«حقوق عینیه که اشخاص در آن ملک دارند با اسامی صاحبان حقوق و همچنین حقوق ارتفاقیه که برای ملک مورد ثبت در املاک مجاور یا برای املاک مجاور در ملک مورد ثبت موجود است (حقوق ارتفاقی باید در دفتر ثبت املاک ثبت شود و سند مالکیت برای آن منظور شود)»
از دیگر ویژگی‌های حق ارتفاق، قابلیت نداشتن تقسیم آن است؛ بنابراین اگر چند نفر مالکان مشاع ملکی باشند که این ملک در زمین دیگری حق ارتفاقی داشته باشد و این مالکان مشاع، ملک خود را بین خودشان تقسیم کنند، این‎ گونه نیست که حق ارتفاق به یکی از آن ها اختصاص یابد. بلکه همه‌ آن ها دارای حق مزبور خواهند بود.
در ضمن باید به این نکته توجه کنیم که در حق ارتفاق هم صاحب ملکی که به نفع ملک دیگری حق ارتفاق در ملک او ایجاد شده، مکلف به رعایت حقوق طرف مقابل است و نباید در راستای استیفا حقوق قانونی یا قراردادی صاحب حق، مانعی ایجاد کند و از طرف دیگر، صاحب حق نیز در اعمال حق خود مکلف به رعایت متعارف و حدود اذن خواهد بود و نباید اعمال حق خود را موجب اضرار به غیر و تجاوز به حریم شخصی او قرار دهد.
اگر شما یک کشاورز باشید و برای آبیاری زمین خود ناگزیر شوید از زمین همسایه عبور کنید، شما در زمین همسایه حق ارتفاق دارید. در این مثال حق ارتفاق شما عبارت از حق عبور است؛ یعنی شما به موجب این حق می‎ توانید از زمین همسایه عبور کنید.

تفاوت ‎های حق ارتفاق و حق انتفاع
حق انتفاع حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مال متعلق به دیگری استفاده کند.
در حق انتفاع برای منتفع فقط حق استفاده و بهره‌برداری از مال دیگری ایجاد می‌شود؛ بدون اینکه مالکیتی برای وی نسبت به مال موضوع حق انتفاع ایجاد شود و حتی ممکن است در حق انتفاع، مالکیت عین (درخت) و منافع حاصل از آن مال (میوه) لزوما متعلق به شخص واحد نباشد. به عبارتی مالک منافع است که می‌تواند نسبت به ایجاد حق انتفاع از منافع تحت مالکیت خود اقدام کند؛ بنابراین در ایجاد این حق توجه صرفا به شخص است و برخلاف حق ارتفاق، اختصاص به ملک ندارد.

روزنامه حمایت