راضیه عقیلی مهر

دادورزی: موت کورت (moot court) یا دادگاه مجازی، همان شبیه سازی دادگاه های قضایی و داوری است که در این شبیه سازی، دانشجویان حقوق، آموخته های حقوقی خود را به کار می گیرند تا با بررسی یک پرونده حقوقی یا کیفری یا بین المللی نزدیک به واقعیت، در قالب چند تیم در نقش های مختلف به رقابت بپردازند.

نخست اینکه جدای از جنبه رقابتی موت کورت، باید به جنبه آموزشی آن به عنوان یک روش مطالعاتی در حقوق نام برد. یک روش تمرینی برای دانشجویان حقوق در یک محیط رسمی و واقعی تا بتوانند دانش حقوقی شان را محک بزنند و به شکل کاربردی آموزش ببیند. مطالبه ای جدی برای ارتقاء سطح علمی دانشجویان حقوق استان بوشهر برای ورود به کارزار وکالت، قضاوت، داوری و دیگر مناصب حقوقی و همچنین مسیری برای ارتقاء سطح آموزشی دانشکده های حقوق استان در کشور است. کوچکترین اشتباه یک قاضی یا یک وکیل یا دیگر مقام قضایی ممکن است وضعیت فردی را از جرم عمد به غیرعمد یا از جرم غیرعمد به عمد و پای طناب دار تغییر دهد. قرارگرفتن دانشجویان حقوق در موقعیت یک وکیل، قاضی، دادستان، داور و … در فرآیند اجرایی یک دادگاه شبیه سازی شده اما واقع گرا، نوشتن لایحه، نوع روش دفاعیه و ارائه حضوری آن ها در برابر قضات یا هیأت داوران تمرینی است برای کمتر خطا کردن و درک موقعیت و جایگاه های حقوقی افراد از جمله قربانی در دنیای واقعی که شاید در هیچ کتابی حس و منطقش نوشته نشده باشد.

«موت» به معنی استدلال کردن و مورد بحث قرار دادن و «کورت» به معنی دادگاه یا محکمه است. مورت کورت یعنی یک پرونده فرضی وجود دارد و دانشجویان حقوق با راهنمایی مربی شان که می تواند فرد آگاه و مسلطی مانند اساتید، قضات یا وکیل باشد از مدتی قبل از برگزاری مسابقات اصلی در دو قالب کتبی لایحه نویسی و شفاهی به استدلال و تمرین می پردازند. دانشجویان می توانند در موت کورت، نقش وکیل خواهان و وکیل خوانده، دادستان، داور، قاضی، نماینده حقوقی دولت یا قربانی ایفای نقش کنند. موت کورت در واقع یک تمرین برای عدالت در عرصه عملی است و بسیار متمایز از دروس تئوریک است. بنا بر نظر حقوق دانان تمام پروسه تحصیلات تئوریک در دانشگاه به کنار، حضور در رقابت های موت کورت هم به کنار! به این منظور که وزنه موت کورت در زندگی آکادمیک دانشجویان حقوق سنگین تر از وزنه دروس تئوریک خواهد بود.

دوم اینکه خوشبختانه در ایران شاهد برگزاری موت کورت‌هایی در سطح دانشجویان به عنوان دوره های عملی تاثیرگذارتر هستیم تا دانشجویان بتوانند در قالب محاکم قضایی، اداری و بین المللی و … خودشان را به چالش بکشند. مورت کورت دانشجو را مجبور می کند که بداند و بخواند و تلاش کند این دانسته ها را به قضات و یا در دفاع از موکل خود به نمایش بگذارد. تلاش می کند که چگونه از ابزار قانون، رویه قضایی بهره مند شود. چطور بیان کند؟ چطور در دادگاه حضور یابد؟ با چه لحنی با قاضی صحبت کند و ارتباط برقرار کند؟ با توجه به محدودیت دادگستری ها در امر آموزش به دانشجویان حقوق و کارآموزان وکالت و قضاوت، دانشگاه ها می توانند به عنوان یک رکن موثر علمی و آموزشی با بهره مندی از روش مطالعاتی موت کورت، دانشجویان حقوق را در یک محیط شبیه سازی شده محاکم قرار داده و ضروریات آموزشی را از دریچه ای متفاوت و عملی نشان دهند.

سوم اینکه اهمیت پرداخت به موضوع «موت کورت» از آنجاست که امروزه این روش علمی و عملی جزو جدایی ناپذیر فعالیت های آکادمیک روزآمد در دانشگاه های اروپا، آسیا و آمریکا شده است. و هر چند در چند دانشگاه ایران نیز مانند برخی دانشکده های حقوق تهران و مشهد به شکل حرفه ای و جذاب دنبال می شود. اما انتظار می رود این اتفاق به شکل سراسری در سیستم آموزشی تمام دانشکده های حقوق کشور جایگزین شود. خوب است اساتید دانشکده های حقوق بوشهر نیز از این قافله عقب نمانند و این شیوه را برای تدریس دروس حقوقی به عنوان یک روش مطالعاتی به کار گیرند. بنا بر آنچه که در این روش نوین آمده و گفته شده است. نخست باید یک سناریو فرضی طرح شود و سپس تیم ها تشکیل شود. هر تیم باید یک لایحه از طرف خوانده یا خواهان یا هردو تنظیم کند و در مقابل هم شروع به دفاع کنند. البته هر درسی متفاوت است اما باید طوری سناریو را طراحی کنند که هر دو طرف بتوانند از لوایح خودشان دفاع کنند.

چهارم اینکه موت کورت در حال حاضر به عنوان یک روند حقوقی پرطرفدار در دنیا و چند سالی است در ایران پذیرفته شده است. هر موت کورتی شرایط خودش را دارد. بنا بر اطلاعات پراکنده برای موت کورت رویه ثابتی وجود ندارد. و می شود آن را برای دانشجویان حقوق با موضوعات متنوع قضایی و اداری و بین المللی بسته به گرایش تحصیلی شان در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری برگزار کرد و آنان را وارد یک چالش حرفه ای کرد. حتی کانون های وکلای دادگستری، دادگستری ها و آموزشگاه های حقوقی هم می توانند پیشرو در برگزاری موت کورت ها در ورود به پرونده با موضوعات متنوع برای آموزش و افزایش دانش حقوقی وکلا، کارآموزان وکالت و دانشجویان حقوق و حتی عوام باشند.

لازم است جهت توجه به بحث مورت کورت از مزیت های آن نوشته شود. بنا بر نظر برخی حقوق دانان برگزاری این موت کورت ها می تواند افزایش مهارت اجتماعی، مهارت شغلی و مهارت حرفه ای دانشجویان حقوق و حقوق دانان را در برداشته باشد. باید توجه داشت اگر دانشجویان رشته حقوق نسبت به امر قضاوت و وکالت صرفا یک نگاه شغلی داشته باشند، مطلوب نیست. مورت کورت می تواند پلی باشد میان دانشکده حقوق و فضای کسب و کار حرفه ای شمرد. و فضایی را ترویج داد که حقوقی ها با یک نگاه حرفه ای وارد کارزار محاکم شوند. چرا که نگاه حرفه ای، فراتر از کسب درآمد است و موضوعات دیگری مانند رعایت اخلاق حرفه ای نیز مدنظر قرار می گیرد. بنابراین با تمرکز بر مهارت های حرفه ای، مهارت های شغلی را هم برای دانشجویان حقوق در برمی گیرد. البته که در این میدان باید اساتید، قضات و مدیران گروه حقوقی دانشگاه ها در کنار دانشجویان حقوق باشند. و با جدی گرفتن این روش مطالعاتی آن را به عنوان یک واحد عملی اجباری یا اختیاری در همه دانشکده های حقوق ایران لحاظ کنند. ضرورت ترویج فرهنگ شبیه سازی رسیدگی قضایی یا داوری در حوزه های مختلف دیده می شود.

پنجم اینکه خوشبختانه آوازه موت کورت های بین المللی در خارج کشور، دانشکده های حقوق ایران را هم بر سر ذوق آورده و همان طور که اشاره شد برخی از آن ها را وارد کارزار رقابت نه فقط در سطح داخلی بلکه بین المللی و تعامل با شبکه های جهانی حقوقی کرده است. البته چندان اطلاعات موثقی در مورد نحوه برگزاری این موت کورت های بین المللی ندارم اما علاقه مندان می توانند در سایت های پژوهشی معتبر از نحوه حضور در این رقابت ها بهره مند شوند. اینکه آیا برگزاری مورت کورت ها در ایران، دقیقا مطابق با استانداردهای دانشگاه های بین المللی که دو پیش شرط «دانشجو بودن» و «تسلط به زبان انگلیسی» و متناسب با فضای رقابتی شرکت کننده گان در یک شبکه جهانی حقوقی است را اطلاع ندارم. و باید توجه داشت این دو ضرورت مورد ذکر به نظرم بیشتر از منظر رقابتی با سایر تیم ها و کسب رتبه های جهانی است و اینکه موضوعات این رقابت در سطح بین المللی است و تسلط به زبان خارجی ضرورتی است اجتناب ناپذیر که البته می تواند قابل تغییر هم باشد. این نکته را باید توجه داشت که عمده مزایای شرکت در موت کورت های بین المللی تعامل با دیگر تیم های شرکت کننده و تقویت مهارت حقوقی و استدلالی آن هم به زبان انگلیسی است که برای ارتقا دانش دانشگاه محل تحصیل شرکت کننده ها نیز اهمیت دارد. این منطق هم رواج دارد که برای مثال تسلط به زبان انگلیسی برای مواقعی است که رقابت قرار است در خارج از کشور دنبال شود وگرنه برای اجرای موت کورت در ایران ضرورتی به یادگیری زبان انگلیسی نیست! شاید رعایت تمام استانداردهای موت کورت جهانی، مسیر را برای ترویج آن در دانشکده های حقوق ایران و به عنوان یک واحد اختیاری یا اجباری با توجه به امکانات و شرایط شان، سخت و غیرممکن کند اما می توان با تغییر و تحولاتی آن را به عنوان یک روش مطالعاتی نوین در رشته حقوق و مهارت اندوزی از سوی متولیان دانشگاهی متناسب با امکانات آموزشی دانشگاه ها اجرا کرد و به پیشرفت های قابل توجه رسید.

تاکید در ترویج این ترند حقوقی در کشور از سوی حقوق دانان و طرفداران این روش آموزشی به دلایل متعددی از جمله پرورش و تقویت روحیه مسئولیت پذیری، تعهد و داشتن روحیه کار تیمی، تقویت فن بیان قوی، بالا رفتن اعتماد به نفس و نحوه رفتار با قضات، تقویت مهارت کلامی و استدلالی توجه به چالش های حقوقی کشور یا در عرصه بین المللی در میان دانشجویان حقوق است. موت کورت دانشجویان را برای عرصه های واقعی آماده می کند. اینکه چگونه یک تیم را هدایت کنند؟ چگونه هدف تیمی را دنبال کنند و چگونه مسائل و مشکلات تیم را حل کنند، از نکات مهمی است که با برگزاری این ترند حقوقی این مسائل ناخودآگاه آموزش داده می شود.

• منبع خبر : پایگاه خبری دادورزی