گروه حقوقی و قضایی خبرگزاری فارس-  گسترش اجتناب‌ناپذیر فضای مجازی و گره خوردن هرچه بیشتر تمام جوانب زندگی خانواده‌ها با این پدیده، والدین را با چالش‌های پیچیده‌ای روبرو کرده است. در روزگاری که تحصیل دانش‌آموزان جز از طریق ابزارهای دیجیتال متصل به شبکه برخط ممکن نیست، انتظار بی‌جایی است که به ایجاد ممنوعیت و قطع ارتباط کودکان و نوجوانان با فضای مجازی امید داشته باشیم. با این حال تمام والدین نیز کم و بیش بر خطرات احتمالی اینترنت برای کودکان و نوجوانان واقف هستند. اما اغلب به دلیل عدم وجود امکانات و زیرساخت مدیریت استفاده فرزندانشان از فضای مجازی یا دست به ایجاد محدودیت‌های سختگیرانه می‌زنند یا به طور کامل بیخیال این موضوع می‌شوند که هر دو روش معایب خاص خود را دارد.

سال گذشته بود که این عدم وجود امکانات و ضوابط کارآمد برای مدیریت استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی، سبب ایجاد کمپین‌های متعددی توسط والدین شد. والدین دغدغه‌مند خواستار فضایی امن و سالم برای فعالیت فرزندان خود در فضای مجازی بودند. در این میان سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) به عنوان یکی از سازمان‌های مسئول در حوزه فضای مجازی که وظیفه نظارت بر رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر اعم از VODها و پلتفرم‌ها سایت‌های عرضه کننده محتوای صوتی و تصویری را دارد، دستورالعملی را با عنوان «صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر» تصویب کرد.

این دستورالعمل ضوابطی برای ایجاد فضایی امن و سالم برای استفاده کودکان و نوجوانان را پیش بینی کرده و تلاش کرده است تا در بخشی از فضای مجازی از حقوق کودکان و نوجوان صیانت کند.

دستورالعملی برای صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان

زهرا روشندل مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری فارس درباره این دستورالعمل اظهار کرد: اسفندماه سال گذشته ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر) دستورالعملی تحت عنوان «صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر» تصویب کرد که در حال حاضر برای رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر لازم الاجراست. در این دستورالعمل برخی محدودیت‌ها و الزامات تعیین شده که رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر که مصداق بارز آنها VOD ها هستند ملزم به رعایت آن‌ها شده اند.

 مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا ایجاد دسته بندی جداگانه برای کودکان در رسانه‌ها را اولین موضوع الزامی برای رسانه‌ها برشمرد و گفت: از جمله الزامات این دستورالعمل این است که محتوای کودک باید در یک دسته بندی جداگانه در سایت قرار بگیرد و از محتوای بزرگسال تفکیک شود. همچنین باید رسانه‌ها قابلیت مدیریت والدین (parental control ) داشته باشند، یعنی والدین بتوانند رده سنی کودک خود را در مشخص کنند تا محتوای متناسب به او نمایش داده شود که در حال حاضر نمونه پیاده شده آن را در اغلب پلتفرم‌ها می‌بینیم.

ممنوعیت پردازش اطلاعات کودکان

وی افزود: الزام دیگری که در این دستورالعمل به آن بسیار تأکید شده است، حفاظت از اطلاعات کودکان است. به این معنا که امکان پردازش این اطلاعات برای تبلیغات اصلا وجود ندارد و برای فروش کلا ممنوع است و اگر هم قرار است داده‌های کودکان پردازش شود تا با توجه به رده سنی کودکان در سایت یا پلتفرم پیشنهادی به آن‌ها داده شود، باید رسانه حتما از والدین اجازه بگیرد.

روشندل تعیین رده بندی سنی را دیگر موضوع الزامی برای رسانه‌ها دانست و گفت: مسئله دیگر در این دستورالعمل این بود که ما رسانه ها را ملزم کردیم که حتما باید رده سنی را مشخص کنند. ما ۵ رده سنی مشخص کرده ایم و براساس ۱۳ موضوع از جمله خشونت، ترس و… باید رده بندی سنی محتواهای ارائه شده مشخص شوند. به عبارتی همه فیلم‌ها، سریال ها و محتواهای عرضه شده باید رده بندی سنی داشته باشند و اگر مردم فیلمی، سریالی و یا انیمیشن بزرگسالی را دیدند که رده بندی سنی نخورده است به ساترا گزارش بدهند.

ممنوعیت تبلیغات برای کودکان زیر ۱۲ سال

وی افزود: موضوع دیگری که در خصوص آن با خلاء قانونی مواجه بودیم و این دستورالعمل به آن پرداخته است تبلیغات حوزه کودک بود. براساس این دستورالعمل نمایش تبلیغات برای افراد زیر ۱۲ سال به طور کلی ممنوع است البته دستورالعمل برای نمایش تبلیغات برای بالای ۱۲ سال نیز ضوابطی تعیین کرده است و ممنوعیت‌هایی برای این حوزه پیش بینی شده؛ از جمله تبلیغات گمراه کننده وجایگذاری محصول تبلیغی در برنامه که ممنوع است. به علاوه ارائه هرآنچه برای خانواده کودک بار مالی ایجاد می‌کند نیز بنابر دستورالعمل ساترا کاملا برای کودکان ممنوع است؛ مانند مسابقات پولی و فروش از راه دورها.

 مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا تناسب را مهم‌ترین ویژگی لازم برای تبلیغات نوجوانان بالا ۱۲ سال دانست و تشریح کرد: وقتی برای کودک تبلیغی نمایش داده می‌شود باید رده سنی آن تبلیغ رعایت شود و این بسیار برای ما مهم است. مثلا چند وقت پیش اعتراضی شده بود که تبلیغی که کاملا مخاطب آن بزرگسال است در یکی از پلتفرم‌ها برای کودک نمایش داده می‌شد که این تخلف است.

وی افزود: البته در حال حاضر برخی از VODها تبلیغات را کلا برای کودکان حذف کرده اند؛ چرا که زیرساخت ایجاد تبلیغات ویژه برای کودکان را نداشتند ولی با این حال برای رعایت دستورالعمل صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان، به طور کلی تبلیغات را حذف کردند.

 تخلفات را به «ساترا» گزارش دهید

روشندل در پاسخ به این پرسش که در صورت بروز تخلف رسانه‌های صوتی و تصویری از دستورالعمل ساترا مردم چطور می‌توانند به ساترا گزارش بدهند، گفت: ساپرا (به نشانی sapra.ir) سامانه گزارش مردمی ساترا است که از طریق خود سایت ساترا می‌توانند به آن دسترسی داشته باشند، به علاوه اینکه اغلب رسانه‌ها لوگو ساپرا را در سایت خود دارند که مردم از آن طریق می‌توانند به صفحه ثبت شکایات وارد شوند. مردم می‌توانند در آن سامانه شکایات خود را ثبت کنند و ساترا به آنها رسیدگی می کند.

 مدیرکل تنظیم و تدوین مقررات ساترا درباره نحوه پیگیری شکایات و تنبیه رسانه‌های متخلف اظهار کرد: در نتیجه شکایاتی که به ساترا می رسد کمیته‌ای تشکیل می‌شود که به شکایات رسیدگی می‌کند البته چون حوزه کودک حساسیت بیشتری دارد سخت‌گیری بیشتری درباره آن داریم. در نهایت نیز در صورت احراز تخلف تنبیه پلتفرم می تواند از تا اعمال محدودیت هایی مانند ممنوعیت بارگذاری محتوای جدید و ثبت نام مخاطب جدید را شامل شود.

مسیری که باید سریعتر طی شود

بنا بر مشاهدات خبرنگار فارس نیز اغلب سایت‌ها و پلتفرم‌‌های عرضه فیلم و سریال پس از دستورالعمل ساترا فضای مخصوص به کودکان و امکان نظارت والدین را در سایت یا اپلیکیشن خود ایجاد کرده‌اند. همچنین اغلب فیلم و سریال‌ها با درج رده بندی سنی عرضه می‌شوند که گامی مثبت در جهت صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در فضای مجازی است. با این حال مسیر حفاظت از کودکان در این فضای پرمخاطره در کشور ما هنوز در گام‌ها نخستین است و نیاز است ساترا و سایر سازمان‌های مسئول گام‌های بعدی در جهت ایجاد یک فضای کاملا امن و سالم برای کودکان و نوجوانان در فضای مجازی را سریع‌تر بردارند.