قرار داد میان صاحب باغ و محصول با فردی که متعهد می شود به درختان رسیدگی و آنها را آبیاری کند را مساقات می گویند. در این قرار داد طرفین متعهد می شوند که محصول به‌دست‌آمده را به نسبتی که قبلاً توافق کرده‌ اند، بین خود تقسیم کنند.

در ماده ۵۴۳ قانون مدنی ذکر شده است: «مساقات معامله‌ای است که بین صاحب درخت و امثال آن با عامل در مقابل حصه مشاع معین از ثمره واقع می‌شود که ثمره اعم از میوه، برگ و گل است.»در واقع مساقات یک عقد لازم بین مالک درخت با متعهد برای آبیاری و رسیدگی به محصول و درختان است.بر اساس این قرارداد، فرد متعهد می‌شود در مقابل سهمی که از ثمره درختان دارد، اموری مانند آبیاری، هرس سم پاشی و پیوندزنی را در مدتی معین به عهده بگیرد.

  ارکان مساقات
همانطور که هر معامله ای به جهت اینکه عقد به شمار می‌آید، دارای ارکانی است، مساقات نیز ارکانی دارد که شامل موارد ذیل است:
۱- صیغه: ایجاب و قبول که دو انشا مربوط به یکدیگر هستند. ایجاب از سوی یکی از دو طرف که در مساقات صاحب درختان است و قبول از سمت طرف دیگر قرارداد که متعهد به رسیدگی به امور درختان است.
۲- طرفین قرار داد (متعاملین) یا همان مالک و متعهد، که دارای شرایطی هستند؛ از جمله بلوغ، عقل، اختیار و عدم حجر.معامله کودک یا همان نابالغ، مجنون و مکره فاقد اعتبار شرعی و حقوقی است.همچنین مالک نباید به علت ورشکستگی یا عدم رشد، از هرگونه تصرف دراموال خود ممنوع شده باشد.
۳- مورد معامله: درختان مورد معامله و زمین باید معلوم و معین باشند. همچنین در این گونه قراردادها، درختان میوه باید دارای ریشه ثابت باشند. به طور مثال مساقات خربزه و خیار که ریشه ثابتی ندارند، صحیح نیست.
در ماده ۵۴۵ قانون مدنی آمده است: «مقررات راجع به مزارعه که در مبحث قبل ذکر شده است، در مورد عقد مساقات نیز مرعی خواهد بود، مگر اینکه عامل نمی‌تواند بدون اجازه مالک، معامله را به دیگری واگذار یا با دیگری شرکت کند.»
به طور کلی موضوع قرار داد مساقات، درختان مثمر است، مدت باید معین باشد و متعهد رسیدگی و آبیاری درختان باید به طور مشاع از ثمره درختان معین باشد. همچنین مدت این قرار داد باید معلوم و به ماه و سال باشد و کمتر از بازه زمانی که میوه به دست می‌آید نباشد و طوری تعیین شده باشد که ثمره و میوه به دست متعهد مساقات هم برسد.

همچنین این قرارداد باید قبل از ثمره دادن درختان منعقد شود و در صورتی می‌تواند بعد از آن منعقد شود که درختان نیاز به اموری از قبیل آبیاری و نظایر آن داشته باشد. در معامله سهم هرکس باید با قید مثلا نصف یا ثلث مشخص شود. در غیر این صورت معامله باطل است. متعهد نیز باید در ثمره و میوه درختان سهیم باشد و صاحب باغ و محصول نمی‌تواند تمام محصول را خودش برداشت کند و به متعهد اجرت بدهد.

هنگام تقسیم امور باغبانی نیز امور مربوط به متعهد و مالک باید به طور واضح مشخص شود. در غیر این صورت هیچ یک از آنها را نمی‌توان ملزم به انجام امور کرد و معامله باطل است.
بر اساس ماده ۵۴۴ قانون مدنی، «در هر مورد که مساقات باطل باشد یا فسخ شود، تمام ثمره، متعلق به مالک است و عامل، مستحق اجرت‌المثل خواهد بود»هچنین در عقد مساقات درختان موضوع عقد، باید مثمر باشند. مانند درخت نخل، درخت سیب و گلابی و درختان مرکبات و… که هرکدام چندین سال عمر دارند. بوته‌های دارای ریشه محکم مانند تمشک و بوته‌های برخی گل‌ها مانند گل محمدی نیز می‌توانند در عقد مساقات به کار روند.