با طرح دعوای حقوقی و تشکیل پرونده برای آن، اولین دستوری که از سوی دادگاه رسیدگی‌کننده صادر می‌شود، ابلاغ یک نسخه از دادخواست و ضمائم آن به خوانده دعوی است که به آن ابلاغیه دادخواست گفته می‌شود. ابلاغ فرآیندی قانونی است که به موجب آن، مخاطب از مفاد دادرسی مطلع می‌شود.

مجله حقوقی میزان، در این مطلب، ابتدا به تعریف ابلاغ و بیان انواع ابلاغ، می‌پردازد و در ادامه به این سوال پاسخ خواهد داد که در حال حاضر، ابلاغ دادخواست به چه صورت انجام می‌شود.

اوراق قضایی چیست؟

اوراق یا برگه قضایی، به اسنادی گفته می‌شود که به منظور طرح دعاوی کیفری یا حقوقی (مانند: شکواییه و دادخواست) و یا در جریان رسیدگی به این دعاوی (مانند: کیفرخواست) و یا در خاتمه رسیدگی به پرونده (مانند: اجرائیه)، از سوی یکی از طرفین دعوی یا مرجع رسیدگی‌کننده صادر می‌شود و در محاکم و دادگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این اوراق انواع مختلفی دارند که هرکدام از آن‌ها کاربرد‌ خاص خود را دارند. برخی از این اوراق قضایی مانند: دادخواست و شکواییه، باید از سوی متقاضی در جایگاه خواهان یا شاکی تکمیل و به مرجع قضایی ارائه شود و برخی دیگر باید توسط برخی مقامات صادر شود.

انواع اوراق قضایی

اوراق قضایی، انواع مختلفی دارد که شامل این موارد می‌شود:

-دادخواست (ماده ۴۸ آیین دادرسی مدنی)

-اخطاریه (ماده ۶۷ آیین دادرسی مدنی)

-احضاریه (ماده ۱۷۲ آیین دادرسی کیفری)

-دادنامه (ماده ۳۰۲ آیین دادرسی مدنی)

-اظهارنامه (ماده ۱۵۶ آیین دادرسی مدنی)

-اجرائیه

-شکواییه

-کیفرخواست

-برگه‌ها و احکام دیوان عدالت اداری و مراجع قضایی

-واخواست اسناد تجاری و …

ابلاغ چیست؟

یکی از اصول حاکم بر دادرسی این است که طرفین از دعوای اقامه شده و مفاد آن آگاهی پیدا کنند. قانونگذار در مواد ۴۸ تا ۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۹۲، این موضوع را پیش‌بینی کرده و احکام مربوط به تقدیم دادخواست، جریان دادخواست و ابلاغ را از قواعد آمره محسوب نموده که طرفین، حق توافق برخلاف آن‌ها را نداشته و عدم رعایت آن‌ها، خطر نقض رای در مراحل دادرسی را در پی خواهد داشت.

بر اساس ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی: هیچ حکم یا قراری را نمی‌توان اجرا کرد مگر اینکه، به طرفین یا وکیل آنان ابلاغ شده باشد. نحوه ابلاغ دادنامه و رونوشت آن برابر مقررات مربوط به ابلاغ دادخواست و سایر اوراق رسمی خواهد بود.به این حکم یا قرار که طبق تشریفات به طرفین ابلاغ می‌شود، ابلاغیه رای گفته می‌شود.

مواد ۱۶۹ تا ۱۸۲ آیین دادرسی کیفری، نیز به موضوع ابلاغ اوراق قضایی پرداخته است. بر اساس ماده ۴۶ قانون آیین دادرسی کیفری: …ضابطان باید موضوع اتهام و ادله آن را بلافاصله و به طور کتبی به متهم ابلاغ و تفهیم کنند.

ابلاغ فرآیندی قانونی است که به موجب آن، مخاطب از مفاد دادرسی مطلع می‌شود. با طرح دعوا در مرجع قضایی و تشکیل پرونده برای آن، اولین دستوری که از سوی دادگاه رسیدگی‌کننده صادر می‌شود، ابلاغ یک نسخه از اوراق قضایی و ضمائم آن حسب مورد به یک طرف یا طرفین پرونده است که به آن ابلاغیه گفته می‌شود.

آنچه در ابلاغ اهمیت دارد مطلع شدن مخاطب آن، از محتوای برگه ابلاغیه است. ابلاغیه، دربردارنده بخشی از اطلاعات مربوط به یک پرونده است که طبق مقررات ابلاغ، برای اصحاب دعوا ارسال می‌شود.

اوراق قضایی چطور ابلاغ می‌شود؟

در گذشته، ابلاغیه اوراق قضایی به طرفین پرونده، توسط مامور ابلاغ و به صورت حضوری انجام می‌شد. اما از سال ۱۳۹۵، با راه‌اندازی سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا)، ابلاغیه اوراق قضایی از طریق این سامانه و به صورت آنلاین و الکترونیکی، انجام می‌شود و احکام ابلاغ نیز تابع مقررات آیین‌نامه نحوه استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی مصوب ۱۳۹۵ است.

جهت رعایت حق دفاع طرفین، وقت‌های تعیین شده برای رسیدگی، دستور‌های صادره از سوی قاضی رسیدگی کننده به پرونده، نظریه‌ها و نامه‌های ارسال شده به شعبه رسیدگی‌کننده که اطلاع از آن‌ها حق طرفین دعواست، به دستور رئیس شعبه به طرفین پرونده ابلاغ می‌شود.

مامور ابلاغ

طبق قانون، مامور ابلاغ مکلف است حداکثر ظرف دو روز اوراق را به شخص خوانده تسلیم کند و در برگ دیگر اخطاریه رسید بگیرد.اما در حال حاضر با وجود سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی، انجام ابلاغ فیزیکی توسط مامور ابلاغ، بسیار محدود شده است. طبق قانون، مراجعان به قوه قضاییه موظفند جهت انجام امور قضایی خود حساب کاربری دریافت نمایند و در تمام مواردی که نیاز به ابلاغ است از سامانه ثنا استفاده کنند.

انواع ابلاغ اوراق قضایی

بر اساس این معیار که برگه ابلاغیه به مخاطب آن رسیده و توسط او دیده شود یا نه، ابلاغ به دو نوع: ابلاغ قانونی و ابلاغ واقعی تقسیم می‌شود.

ابلاغ واقعی:

ابلاغ واقعی در مورد اشخاص حقیقی، ابلاغی است که برگه ابلاغ طبق تشریفات قانونی و مستقیما به مخاطب ابلاغیه که نام و هویت او در ابلاغیه ذکر شده یا شخصی که صلاحیت وصول آن را دارد (مثلا در مورد صغیر، ولی او و در مورد محجور، قیم او صلاحیت دریافت دارد) تحویل و رویت شود.

در مورد اشخاص حقوقی، ابلاغ واقعی وقتی محقق می‌شود که ابلاغ به شخصی که صلاحیت وصول آن را دارد، رویت شود.

ابلاغ قانونی:

در سایر موارد که ابلاغیه به دلیل عدم دسترسی به مخاطب ابلاغیه یا کسی که صلاحیت دریافت آن را دارد، توسط شخصی غیر از او دریافت شود یا در محل نصب شود، ابلاغ قانونی خواهد بود.

کامل‌ترین و بهترین شکل ابلاغ اوراق قضایی، ابلاغ واقعی است. شیوه‌های ابلاغ به اشخاص حقیقی و حقوقی و شرایط مربوط به آن در مواد ۶۷ تا ۸۳ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده است.

البته با ایجاد سامانه ثنا و ابلاغ الکترونیکی بسیاری از بحث‌های مربوط به ابلاغ در این مواد، مانند: نحوه ابلاغ، اقامتگاه اشخاص، تغییر اقامتگاه و … در اغلب موارد دیگر موضوعیت ندارد و به همین جهت، بسیاری از مشکلات مربوط به نحوه ابلاغ کاهش پیدا کرده است.

در حال حاضر، با راه‌اندازی سامانه ثنا، قریب به اتفاق اوراق قضایی از طریق این سامانه به افراد ابلاغ می‌شود و طبق مقررات، ورود ابلاغیه به حساب شخصی افراد، ابلاغ قانونی محسوب شده و زمانی که ابلاغیه توسط کاربر باز و مشاهده می‌شود، ابلاغ واقعی انجام می‌شود.

پس از آشنایی با اوراق قضایی و ابلاغ اوراق قضایی، لازم است با سامانه ابلاغ اوراق قضایی آشنا شوید.

سامانه ابلاغ الکترونیک چیست؟

سامانه ابلاغ الکترونیک قوه قضاییه، سامانه‌‎ای است که توسط مرکز آمار و فناوری قوه قضاییه طراحی شده تا کلیه اقدامات مربوط به ابلاغ اوراق قضایی و خدمات قضایی از طریق این سامانه انجام شود.

طبق ماده ۱۷۵ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ برای استفاده طرفین دعوا، نمایندگان قانونی آنان، دفاتر خدمات قضایی، کارشناسان، ضابطان قضایی و سایر اشخاص مرتبط برای ثبت دعاوی، پیگیری دعاوی، ابلاغ اوراق قضایی، اخطار‌های دادگاه، و کلیه آراء و قرار‌های صادره و نشر آگهی الکترونیکی و ارائه سایر خدمات قضایی، سامانه ابلاغ الکترونیکی (ثنا) به نشانی اینترنتی https://sana.adliran.ir طراحی شده است. دریافت، مشاهده و چاپ ابلاغیه‌های الکترونیک قضایی از جمله امکانات مهم این سامانه است.

برای استفاده از سامانه ابلاغ نیاز به ثبت نام در سامانه ثنا (ثبت نام الکترونیک) وجود دارد. طبق قانون هر شخصی برای استفاده از خدمات مذکور موظف به ثبت نام و ایجاد حساب کاربری در این سامانه است.

نحوه ثبت نام در سامانه ثنا

برای ثبت نام در سامانه ثنا، دو روش وجود دارد:

راه اول: مراجعه فرد متقاضی به درگاه خدمات الکترونیک قضایی https://adliran.ir و انجام مراحل ثبت نام به صورت آنلاین با ورود به سامانه ثبت نام الکترونیک (ثنا) به نشانی الکترونیکی http://sana.adliran.ir و انجام مراحل ثبت‌نام به صورت آنلاین و تکمیل اطلاعات درخواستی طبق دستورالعمل سایت عدلیران است.

افراد می‌توانند بعد از تکمیل ثبت نام، مانند تصویر زیر، با ورود شماره ملی و رمز شخصی خود در سامانه ثنا، ابلاغیه‌های خود را مشاهده کنند.

راه دوم: مراجعه حضوری به دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، با همراه داشتن مدارک شناسایی، و اقدام به ثبت نام است.

با ثبت نام در سامانه ثنا، همه افراد قانونا مکلف هستند، هر نوع تغییری در اطلاعات ثبت شده را بلافاصله در این سامانه ثبت نماید و مسئولیت عدم ثبت تغییرات به عهده خود اوست.

نکاتی در مورد ابلاغ الکترونیکی

آیین‌نامه نحوه استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی حاوی نکات مهمی درباره ابلاغ الکترونیک، است، برخی از این نکات در ادامه بیان می‌شود:

-طبق ماده ۱۳ و تبصره یک آیین‌نامه نحوه استفاده از سامانه‌های رایانه‌ای: وصول الکترونیکی اوراق قضایی به حساب کاربری مخاطب در سامانه ابلاغ الکترونیک، ابلاغ محسوب می‌شود و با رویت ابلاغ کلیه آثار ابلاغ واقعی بر آن مترتب می‌شود. مخاطب تنها در صورتی می‌تواند اظهار بی‌اطلاعی نماید که ثابت کند به دلیل عدم دسترسی یا نقص در سامانه رایانه‌ای و مخابراتی از مفاد ابلاغ مطلع نشده است.

-طبق ماده ۱۶ همین قانون: در صورت مجهول‌المکان بودن مخاطب و عدم دسترسی به‌حساب کاربری، ابلاغ اوراق قضایی از طریق آگهی در سامانه ابلاغ و یکی از روزنامه‌های الکترونیکی کثیرالانتشار به تشخیص مرکز انجام می‌شود و مخاطب موظف می‌شود جهت ثبت‌نام و دریافت حساب کاربری اقدام نماید.

-طبق ماده ۱۹ این قانون: اگر محل نگهداری مخاطب ابلاغ، بازداشتگاه یا زندان یا موسسات کیفری باشد، ابلاغ علاوه بر حساب کاربری مخاطب به‌حساب کاربری زندان، بازداشتگاه یا آن موسسات نیز ارسال می‌شود. مراجع مذکور مسئول اجرای ابلاغ طبق مقررات خواهند بود و موظفند نتیجه ابلاغ اوراق را از طریق سامانه ابلاغ به واحد قضایی ارسال نمایند.

بنابراین، باتوجه به توضیحات ارائه شده، در حال حاضر ابلاغ اوراق قضایی از جمله دادخواست‌های حقوقی جز در موارد خاص، از طریق سامانه ابلاغ الکترونیک قوه قضاییه (ثنا) انجام می‌شود.