الهام بهروزی

«آخرین کوسه‌نهنگ» ساخته رامتین بالف؛ روایتی از زخم‌های ناسور زیست‌بوم خلیج فارس و جغرافیای بوشهر است. اثری که با روایت یکی از گونه‌های در معرض انقراض این خلیج زیبا در پی یافتن خانواده خود آغاز می‌شود و تو را به سفری پر از رازهای مگوی زیر دریا و زیستمندانش و سپس آمدن به خشکی و کنش‌های آزمندانه انسان امروز برای حاکمیت مطلق بر زمین با رسوخ به رگ و پی زمین و کشیدن شیره جان آن، می‌کشاند.

بالف در این اثر با روایتی شاعرانه و قاب‌های مهیج و تصویرهای گویا، ضمن نمایش نگاه آخرین بازمانده از تبار کوسه‌نهنگ خلیج فارس، به کنش‌های توسعه‌طلبانه و مرگ‌آفرین انسان‌ها برای استخراج نفت، حوادث و آلودگی‌های دریایی که همه رهاورد ناانسانی‌های بشر امروز است، گریزی زده و داستانی را می‌آفریند که مخاطب با غور و تعمق در آن، بیش از هر زمانی از انسان بودن خود خجل می‌شود؛ چراکه در آن می‌بینید که چگونه انسان با خودخواهی هر چه تمام‌تر، برای نابودی زمین و تصاحب و تاراج دارایی‌هایش سوگند خورده است و برای بقای خود به چه سان پوست از زمین می‌کند و به دریا و داشته‌های شبیخون می‌زند.

بالف، همان‌طور که در بخشی از مستند «آخرین کوسه‌نهنگ» اشاره می‌کند، آنچه او را به خود فرامی‌خواند تمدن بشری نیست که بر دامن زمین گسترده شده، بلکه زیبایی‌ها و صداهای خاموش محیط زیست و طبیعت است که او را به جست‌وجو می‌کشاند. این مستند که بخش اعظمی از آن در زیردریا (خلیج فارس و جزایر بوشهر) به همت رشاد و رامتین بالف فیلمبرداری شده، در طول ۶ سال در ۶۵ دقیقه ساخته شده است.

رامتین بالف، نویسنده و کارگردان «آخرین کوسه‌نهنگ» در خصوص داستان آن گفته است: «این مستند روایت شاعرانه ماجرای یک کوسه نهنگ است که به دنبال عشقش در دریا می‌گردد و خانواده‌اش را گم کرده است. در حقیقت این مستند ما را با ابعاد مختلف و اتفاقاتی که در دریا می‎افتد، همراه می‌کند و همچنین زندگیِ آبزیان و رنج‌هایی که دریانوردان در دریا با آن روبه‌رو می‌شوند، مثل حوادث دریایی را نشان می‌دهد. کوسه نهنگ در لابه‌لای حوادثی که وجود دارد تا انتها می‌رود، مخاطب با دیدن این مستند به تماشای آلودگی‌های نفتی و دریایی هم می‌نشیند.»

«آخرین کوسه‌نهنگ» در اولین حضور خود در جشنواره‌های داخلی و خارجی فیلم مستند به بخش مستند بلند هفدهمین جشنواره سینماحقیقت راه یافت و موفق شد در پنج بخش این رویداد؛ یعنی موسیقی، صداگذاری، تصویربرداری، تهیه‌کنندگی و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران نامزد شود ولی در نهایت جایزه دو بخش موسیقی و صدابرداری این بخش را از آن خود کند. رامتین بالف به همراه برادر خود، رشاد بالف، از مستندسازان دغدغه‌مند، باتجربه و تاثیرگذار در حوزه مستندسازی کشور هستند که تاکنون مستندهای قابل‌تامل و فاخری را حول آلودگی‌های دریایی و محیط زیست و زیست‌بوم خلیج فارس تولید کرده‌اند که بیشتر این آثار در عرصه مستند کشور بارها درخشیده‌اند.

«آخرین کوسه‌نهنگ» تازه‌ترین ساخته رامتین بالف که در کارنامه هنری وی، ساخت آثاری چون «رودخانه‌های لیان»، «روی پوست نهنگ»، «نای بست»، «فراموش خانه»، «قطرات بلورین» و… دیده می‌شود، روایت متفاوتی از جهان شگفت‌انگیز خلیج فارس است که تحت تاثیر کنش‌های آزمندانه صنعتی و صیادی جامعه انسانی ساکن در حاشیه آن، زیستگاه‌ها و ذخایر جانوری‌اش در معرض نیستی و نابودی قرار گرفته است. این مستند شامگاه پنجشنبه، هفتم دی‌ماه در سینما آوینی بوشهر در جریان اکران برخی از آثار برگزیده هفدهمین جشنواره سینما حقیقت به روی صحنه رفت که با استقبال کم‌نظیر مخاطبان بوشهری مواجه شد.

یک شهروند بوشهری بعد از تماشای این اثر به بامداد جنوب گفت: مدت‌ها بود منتظر دیدن کاری از رامتین بالف بودم اما خبری نبود تا اینکه از طریق یکی از دوستان باخبر شدم که امشب قرار است تازه‌ترین مستند وی در سینما آوینی اکران شود، با اشتیاق تمام به همراه دوستم آمدم و با تماشای این مستند، اوج دغدغه و انسانیت این هنرمند را در قبال محیط زیست و اکوسیستم خلیج فارس دیدم.

وی ادامه داد: بالف، رسالت هنری خود را در «آخرین کوسه‌نهنگ» به‌شکلی عاشقانه و با روایتی دردآلود ترسیم کرده است. او با تعلیق‌های بجا و تصویرهای خلاقانه، داستانی هیجان‌انگیز و البته غم‌انگیز را از نگاه آخرین کوسه‌نهنگ‌های خلیج فارس در این پهنه ستودنی که پر از قاب‌های زیبایی از آفرینش خداست، بیان می‌کند. قاب‌هایی که زیبایی و ماندگاری‌شان از سوی جامعه انسانی نه تنها دارد رنگ می‌بازد، بلکه با شتاب ترسناکی رو به چاله نیستی در پیش هستند. او به طرز هنرمندانه‌ای حسرت‌ها و غم‌ها و نگرانی‌های محیط‌زیستی خود را از زبان این کوسه‌نهنگ روایت می‌کند.

این شهروند با تاکید بر اینکه «آخرین کوسه‌نهنگ» تنها یک اثر هنری نیست، بلکه یک اثر آکادمیک و علمی است که بایستی در تمام مدارس استان اکران شود تا نسل امروز بدانند که نیاکانشان برای رسیدن به نفت به چه شکل به ریه‌های زمین نفوذ کرده و هستی دیگر زیستمندان آن را به قهقرا کشیده است، افزود: مستندهایی از این دست، ضمن نمایش مصائبی که انسان بر خلیج فارس و زیستمندانش روا کرده و ذخایرش را در لوله‌های بدقواره آهنی بالاکشیده و بعد باز بر خود زمین استفراغ کرده است، به افرادی که هنوز به محیط زیست علاقه و عرق دارند، انگیزه می‌دهد تا با آگاهی و قدرت بیشتری مقابل دستبردهای بشری و دخل و تصرف‌های بیجا او در طبیعت و دریا بایستند.

شهروند دیگری هم، «آخرین کوسه‌نهنگ» را یک مستند فاخر و تلنگرآمیز دانست و به بامداد جنوب گفت: انتخاب هوشمندانه راوی این مستند نشان از نبوع هنری بالف دارد که از زبان یک ناانسان، انسانیت برباده رفته بشر امروز و جنایت‌هایش را در حق خلیج فارس و آبزیان و زیستگاه‌هایش ترسیم کند. او در یک خط داستانی دردآلود، هم از عشق می‌گوید، هم از جنایت انسان و هم از نفرین‌های خاموش طبیعت که در گوش زمانه می‌پیچد تا به وقتش بر سر انسان عصر توسعه هوار شود.

این بانو که دانشجوست و علاقۀ زیادی به تماشای مستند دارد، در ادامه با اشاره به اینکه «آخرین کوسه نهنگ» یکی از کارهای فاخری بود که در هفدهمین جشنواره سینما حقیقت به نمایش درآمد و توانست نگاه بسیاری از مخاطبان را به خود جذب کند، افزود: حق این مستند در این جشنواره خیلی بیشتر از این بود که تنها دو عنوان برگزیده را از آن خود کند؛ چراکه هم از حیث موضوع و هم از نظر تصویربرداری و کیفیت به گواه بسیاری از مخاطبان از دیگر آثار این بخش سرتر بود ولی خب، همیشه در جشنواره‌ها برخی از آثار بنا به دلایلی به حق واقعی خود نمی‌رسند اما مطمئنا این چیزی از غنای «آخرین کوسه‌نهنگ» رامتین بالف کم نمی‌کند؛ چراکه این اثر آنقدر ساختار منسجم و محتوای پرباری دارد که هر لحظه آن زنگ بیداری و تفکر را در تو به صدا درمی‌آورد و مسوولیتت را در برابر خلیج فارس و محیط زیست بیش از هر زمانی گوشزد می‌کند.

وی با تاکید بر اینکه به‌وضوح بالف در این مستند، جنایت انسان را در زمین که همه از روی حرص و آز است، نمایان می‌کند، تصریح کرد: او در بخشی از «آخرین کوسه‌نهنگ»، بحران آب و تاثیر آلودگی‌های صنعت نفت و گاز را بر سلامتی و حیات آب و دریا در کسوت یک معضل بغرنج نمایش می‌دهد و با کلماتی سنجیده حسرت خود را از این همه بی‌رحمی انسان به رخ می‌کشد. واژه‌های انتخابی با روایت روان بالف، مخاطب را به سکوتی متفکرانه فرامی‌خواند که این تمدن صنعتی را به چه بهایی آفریده و تاکجا پیش خواهد برد! او آز و سیری‌ناپذیری انسان امروز را به شکلی نشان می‌دهد که برایش چیزی جز تردید و سردرگمی به همراه نداشته است.

شهروند دیگری هم «آخرین کوسه‌نهنگ» را یک اثر تمام‌عیار در بازنمایی زیست یک گونه دریایی کمیاب و در معرض خطر دانست که با جست‌وجوی عشق می‌خواهد از تنگناهای بشری خود را برهاند، گفت: تماشای این مستند، نگاه مرا نسبت به زندگی و ارکان توسعه دگرگون کرد و به من فهماند که طبیعت بشر حریص است و خودخواه و هرگز راضی نمی‌شود به آنچه دارد.

وی یادآور شد: این مستند شاید ۶۵ دقیقه بیشتر نبود ولی همچنان که دارم با شما گفت‌وگو می‌کنم ماندگاریش در ذهنم، ادامه دارد. این نشان می‌دهد که کارگردان توانسته آن را به اثری تاثیرگذار تبدیل کند؛ چراکه با تلنگرهایی که بر من و دیگر دوستداران محیط زیست وارد کرده، همواره ما را به تفکر واداشته است که ما چرا اینقدر در مقابل ورود فاضلاب صنعتی و شهری به این خلیج زیبا منفعل عمل کردیم! نتیجه این انفعال برابر با مرگ مرجان‌ها شده که خود یکی از زیستگاه‌های مغذی برای آبزیان و ماهیان خلیج فارس به‌شمار می‌روند.

این شهروند ادامه داد: یا چقدر به رشد و توسعه شرکت‌ها و پتروشیمی‌های در عسلویه فخر فروخته‌ایم که بله ما یک تمدن عظیم صنعتی در این‌جا بنا نهاده‌ایم اما در شکل‌گیری این تمدن، هیچ ملاحظات محیط‌زیستی نداشتیم، بدین‌سبب با آلودگی‌های حرارتی و … صنایع، فراهم‌کننده زمینه جهش‌های ژنتیکی آبزیان و ماهیان و مرگ زودرس بسیاری از این گونه‌های دریایی کم‌یاب شده‌ایم. در این مستند، بالف با شخصیت‌بخشی به یک کوسه‌نهنگ، اعتراض به دشمنی انسان با دیگر گونه‌های جانوری را فریاد می‌زند و عصیان انسان امروز را نسبت به جهان طبیعی پیرامونی خود به تصویر می‌کشد که چگونه نژاد و تبار این گونه آبزیان منحصربه‌فرد را به سمت مرگ سوق داده است.

این شهروند گفت: در آخرین کوسه‌نهنگ، بالف «عشق» را تنها راه‌حل پایان دادن به آزمندی و حرص انسان امروز می‌داند که کوسه‌نهنگ در پایان این مستند با یافتن گمشده خود بدان تاکید می‌کند.

یادآوری می‌شود، دیگر عوامل مستند «آخرین کوسه نهنگ» که مستندی اجتماعی و محیط‌زیستی و محصول مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویا نمایی و کارگاه سینمایی برادران بالف است، عبارتند از: پژوهشگر: رامتین بالف، رشاد بالف، تصویربردار: رشاد بالف، رامتین بالف، صدابردار و صداگذار: رشاد بالف، تدوینگر: رشاد بالف،آهنگساز: اکبر ابراهیمی، نویسنده گفتار متن: رامتین بالف، گوینده گفتار متن: رامتین بالف، مدیر تولید: عباس مطاف، عکاس: کوشیار یزدانی و طراح پوستر: پوریا بهرام‌نژاد.

• منبع خبر : روزنامه بامدادجنوب