نکته مهم اینجاست که گاهی آنچه اسرار موکل محسوب می شود بر خلاف مسیر عدالت است و چنانچه وکیل، از تخلف موکل، جلوگیری نکند در انحراف مسیر عدالت در حالی شریک خواهد بود که وکیل را ضابط اجرای عدالت و در کنار قاضی یک بال فرشته عدالت می دانند. برای مثال اگر موکل، اظهارات کذب بیان کند، شاهدکذب به دادگاه بیاورد یا سوگند کذب ادا نماید یا مدرک مجعولی به دادگاه ارایه دهد و وکیل در حین دادرسی از این وقایع نادرست مطلع شود، تکلیف چیست؟ حفظ اسرار موکل مهمتر است یا کمک به عدالت؟ آیا اگر وکیل سکوت کند، نقش انفعالی او بار گناه را فقط بر دوش موکل می اندازد؟

در مقررات وکالت ایران راجع  به این که وکیل باید در این دوراهی چه کند، مقرره مستقلی وجود ندارد و عدم افشای چنین اسراری جرم محسوب نمی شود. ولی در سوگند وکالت در ماده ۳۹  آیین نامه لایحه استقلال (۴)می خوانیم «جز عدالت و احقاق حق منظوری نداشته». در این جمله می بینیم با ذکر  جمله « منظوری نداشته» حتی عدم اقدام و نقش منفعل وکیل به صرف آگاهی، او را عدول از قسم محسوب نموده است که در این صورت وکیل مجازات انتظامی درجه پنج ( محرومیت از وکالت از سه ماه تا سه سال را در بر دارد).

در قوانین نمونه رفتار حرفه ای کانون وکلای امریکا و ماده ۳٫۳:  تحت عنوان صراحت نسبت به دادگاه(۵) می خوانیم:در چنین مواردی وکیل باید ابتدا به طور محرمانه به موکل اعتراض و او را منصرف کند، اگر در این امر ناموفق باشد، وکیل باید به دنبال استعفا باشد ‌و در صورتی که انصراف وکیل موثر نباشد وکیل باید موضوع را به دادگاه اعلام کند و حتی اگر وکیل بدون اعلام این حقیقت از وکالت استعفا دهد، دادگاه دلیل استعفا را جویا خواهد شد و در تمامی موارد اگر وکیل حقایق را کتمان کرده و یا بر خلاف مسیر عدالت گامی برداشته باشد، او متخلف و مجرم است …»

پی نوشت:

۱-ماده ۳۰  قانون وکالت ایران:

وکیل باید اسراری که به واسطه وکالت از طرف موکل مطلع شده و همچنین اسرار مربوطه به حیثیات و شرافت و اعتبارات موکل را حفظ‌ نماید.

۲-ماده ٨١ آیین نامه لایحه قانونی کانون وکلای دادگستری ایران:

متخلف در موارد ذیل به مجازات انتظامی درجه ۵ محکوم خواهد شد.

١.  در صورتی که دعوی را بطور مصانعه یا در ظاهر به نام دیگری و در باطن برای خود انتقال بگیرد.

٢.  در صورتی که به واسطه وکالت از اسرار موکل مطلع شده و آن را افشاء نماید اعم از اینکه اسرار مزبور مربوط به امر وکالت یا شرافت و حیثیت و اعتبار موکل باشد.

٣.  در صورت تخلف از قسم.

۳-ماده ۶۴۸ قانون مجازات اسلامی

اطباء و جراحان و ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند هر گاه در غیر از موارد‌قانونی، اسرار مردم را افشا کنند به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس و یا به یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم‌می‌شوند

۴-ماده ۳۹ آیین‌نامه لایحه قانونی استقلال کانون وکلا دادگستری:

پس از حاضر شدن پروانه وکالت و قبل از تسلیم به متقاضی مشار الیه باید در حضور ریاست کانون و لااقل دو نفر از اعضاء هیات مدیره به شرح ذیل قسم یاد کرده و صورت‌مجلس قسم و قسم‌نامه را امضاء نماید:

«در این موقع که می‌خواهم به شغل شریف وکالت نایل شوم به خداوند قادر متعال قسم یاد می‌کنم که همیشه قوانین و نظامات را محترم شمرده و جز عدالت و احقاق حق منظوری نداشته و بر خلاف شرافت قضاوت و وکالت اقدام و اظهاری ننمایم و نسبت به اشخاص و مقامات قضائی و اداری و همکاران و اصحاب دعوی و سایر اشخاص رعایت احترام را نموده و از اعمال نظریّات سیاسی و خصوصی و کینه‌توزی و انتقام‌جویی احتراز نموده و در امور شخصی و کارهایی که از طرف اشخاص انجام می‌دهم راستی و درستی را رویه خود قرار داده و مدافع از حق باشم و شرافت من وثیقه این قسم است که یاد کرده و ذیل قسم‌نامه را امضاء می‌نمایم.»

۵-https://www.americanbar.org/groups/professional_responsibility/publications/model_rules_of_professional_conduct/rule_3_3_candor_toward_the_tribunal/